Mahābhārata

Please click the [↭] button located at the bottom-right of your screen to toggle similarity map.

Book 01 – Chapter 224

BORI CE: 01-224-001

वैशंपायन उवाच
मन्दपालोऽपि कौरव्य चिन्तयानः सुतांस्तदा
उक्तवानप्यशीतांशुं नैव स स्म न तप्यते

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 01-233-001

वैशम्पायन उवाच मन्दपालोऽपि कौरव्य चिन्तयामास पुत्रकान्
उक्त्वापि च स तिग्मांशुं नैव शर्माधिगच्छति

M. N. Dutt: Vaishampayana said : O descendant of Kuru, Mandapala became anxious for his sons. Although he had spoken of them to the deity of fearful rays (Agni), his mind was not in peace.

BORI CE: 01-224-002

स तप्यमानः पुत्रार्थे लपितामिदमब्रवीत्
कथं न्वशक्ताः प्लवने लपिते मम पुत्रकाः

BORI CE: 01-224-003

वर्धमाने हुतवहे वाते शीघ्रं प्रवायति
असमर्था विमोक्षाय भविष्यन्ति ममात्मजाः

MN DUTT: 01-233-002

स तप्यमानः पुत्रार्थे लपितामिदमब्रवीत्
कथं नु शक्ताः शरणे लपिते मम पुत्रकाः
वर्धमाने हुतवहे वाते चाशु प्रवायति
असमर्था विमोक्षाय भविष्यन्ति ममात्मजाः

M. N. Dutt: Being very much anxious for his sons, he spoke thus to Lapita, my children are not now in possession of the power of moving, how are they (now)? When the fire will grow in strength and when the wind will begin to blow run with violence, my children will be incapable of saving themselves.

BORI CE: 01-224-004

कथं न्वशक्ता त्राणाय माता तेषां तपस्विनी
भविष्यत्यसुखाविष्टा पुत्रत्राणमपश्यती

MN DUTT: 01-233-003

कथं त्वशक्ता त्राणाय माता तेषां तपस्विनी
भविष्यति हि शोकार्ता पुत्रत्राणमपश्यती

M. N. Dutt: How shall their ascetic mother be able to save them? She will be afflicted with great sorrow when she will find herself unable to save them.

BORI CE: 01-224-005

कथं नु सरणेऽशक्तान्पतने च ममात्मजान्
संतप्यमाना अभितो वाशमानाभिधावती

MN DUTT: 01-233-004

कथमुयनेऽशक्तान् पतने च ममात्मजान्
संतप्यमाना बहुधा वाशमाना प्रधावती

M. N. Dutt: She will about uttering various laminations; for my sons are incapable of flying or rising up in the air.

BORI CE: 01-224-006

जरितारिः कथं पुत्रः सारिसृक्वः कथं च मे
स्तम्बमित्रः कथं द्रोणः कथं सा च तपस्विनी

MN DUTT: 01-233-005

जरितारिः कथं पुत्रः सारिसृक्कः कथं च मे
स्तम्बमित्रः कथं द्रोणः कथं सा च तपस्विनी

M. N. Dutt: Alas, how is Jaritari, my son! How is Sarisrikka, how is Stamvamitra and how id Drona! Alas, how is also the ascetic lady (their helpless mother)!"

BORI CE: 01-224-007

लालप्यमानं तमृषिं मन्दपालं तथा वने
लपिता प्रत्युवाचेदं सासूयमिव भारत

MN DUTT: 01-233-006

लालप्यमानं तमृषि मन्दपालं तथा वने
लपिता प्रत्युवाचेदं सासूयमिव भारत

M. N. Dutt: O descendant of Bharata, when the Rishi Mandapala was thus lamenting in the forest, Lapita, out of jealousy, thus replied to him,

BORI CE: 01-224-008

न ते सुतेष्ववेक्षास्ति तानृषीनुक्तवानसि
तेजस्विनो वीर्यवन्तो न तेषां ज्वलनाद्भयम्

MN DUTT: 01-233-007

न तं पुत्रेष्ववक्षास्ति यानृषीनुक्तवानसि
तेजस्विनो वीर्यवन्तो न तेषां ज्वलनाद् भयम्

M. N. Dutt: "You need have no anxiety for your children who, as you have assured me, are all greatly effulgent and powerful Rishis. They can have no fear from the fire.

BORI CE: 01-224-009

तथाग्नौ ते परीत्ताश्च त्वया हि मम संनिधौ
प्रतिश्रुतं तथा चेति ज्वलनेन महात्मना

MN DUTT: 01-233-008

त्वयाग्नौ ते परीताश्च स्वयं हि मम संनिधौ
प्रतिश्रुतं तथा चेति ज्वलनेन महामना

M. N. Dutt: Did you not yourself in my presence speak to Agni on their behalf? Did not the illustrious deity promise to save them?

BORI CE: 01-224-010

लोकपालोऽनृतां वाचं न तु वक्ता कथंचन
समर्थास्ते च वक्तारो न ते तेष्वस्ति मानसम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 01-233-009

लोकपालो न तां वाचमुक्त्वा मिथ्या करिष्यति
समक्षं बन्धुकृत्ये न तेन तं स्वस्थ मानसम्

M. N. Dutt: Being the protector of creatures, he (Agni) will never falsify his words. You have no anxiety in your mind, your heart is never inclined towards your friends.

BORI CE: 01-224-011

तामेव तु ममामित्रीं चिन्तयन्परितप्यसे
ध्रुवं मयि न ते स्नेहो यथा तस्यां पुराभवत्

MN DUTT: 01-233-010

तामेव तु ममामित्रां चिन्तयन् परितप्यसं
ध्रुवं मयि न ते स्नेहो यथा तस्यां पुराभवत्

M. N. Dutt: It is only by thinking of her, my enemy (Jarita), that you are so very much in anxiety. It is certain that the love you bear for her is not cqual to that you bear for me.

BORI CE: 01-224-012

न हि पक्षवता न्याय्यं निःस्नेहेन सुहृज्जने
पीड्यमान उपद्रष्टुं शक्तेनात्मा कथंचन

MN DUTT: 01-233-011

न हि पक्षवता न्याय्यं नि:स्नेहेन सुहृज्जने
पीड्यमान उपद्रष्टुं शक्तेनात्मा कथंचन

M. N. Dutt: He who has two parties to divide his attention can easily see one of them suffer all sorts of pangs. But he can never disregard the party next to his heart.

BORI CE: 01-224-013

गच्छ त्वं जरितामेव यदर्थं परितप्यसे
चरिष्याम्यहमप्येका यथा कापुरुषे तथा

MN DUTT: 01-233-012

गच्छ त्वं जरितामेव यदर्थं परितप्यसे
चरिष्याम्यहमप्येका यथा कुपुरुषाश्रिता

M. N. Dutt: Go to Jarita for whom your heart is so very sorrowful. As for myself, I shall roam alone, it would be a fit regard for me for having attached myself to a wicked man.

BORI CE: 01-224-014

मन्दपाल उवाच
नाहमेवं चरे लोके यथा त्वमभिमन्यसे
अपत्यहेतोर्विचरे तच्च कृच्छ्रगतं मम

MN DUTT: 01-233-013

मन्दपाल उवाच नाहमेवं चरे लोके यथा त्वमभिमन्यसे
अपत्यहेतोर्विचरे तच्च कृच्छ्रगतं मम

M. N. Dutt: Mandapala said : I do not roam over the world with such intentions as you believe. It is only for begetting offspring that I am here. But even those that I have is now in danger.

BORI CE: 01-224-015

भूतं हित्वा भविष्येऽर्थे योऽवलम्बेत मन्दधीः
अवमन्येत तं लोको यथेच्छसि तथा कुरु

MN DUTT: 01-233-014

भूतं हित्वा च भाव्यर्थे योऽवलम्बेत् स मन्दधीः
अवमन्येत तं लोको यथेच्छसि तथा कुरु

M. N. Dutt: He who casts off that which he has for the sake of what he may acquire(in future) is a wicked man. The world disregards and insults him. As for myself, you are at liberty to do what you choose.

BORI CE: 01-224-016

एष हि ज्वलमानोऽग्निर्लेलिहानो महीरुहान्
द्वेष्यं हि हृदि संतापं जनयत्यशिवं मम

MN DUTT: 01-233-015

एष हि प्रज्वलन्नग्निर्लेलिहानो महीरुहान्
आविग्ने हृदि संतापं जनयत्यशिवं मम

M. N. Dutt: This blazing fire that licks up the trees produces sorrow in my anxious heart; it create in my mind anticipations of fear.

BORI CE: 01-224-017

वैशंपायन उवाच
तस्माद्देशादतिक्रान्ते ज्वलने जरिता ततः
जगाम पुत्रकानेव त्वरिता पुत्रगृद्धिनी

MN DUTT: 01-233-016

वैशम्पायन उवाच तस्माद् देशादतिक्रान्ते ज्वलने जरिता पुनः
जगाम पुत्रकानेव त्वरिता पुत्रगृद्धिनी

M. N. Dutt: Vaishampayana said : After Agni has left the place where the Sharangakas lives, Jarita, very much attached to her sons, came with all speed to see how they all were.

BORI CE: 01-224-018

सा तान्कुशलिनः सर्वान्निर्मुक्ताञ्जातवेदसः
रोरूयमाणा कृपणा सुतान्दृष्टवती वने

MN DUTT: 01-233-017

सा तान् कुशलिनः सर्वान् विमुक्ताञ्जातवेदसः
रोरूयमाणान् ददृशे वने पुत्रान् निरामयान्

M. N. Dutt: She found that all of them had escaped from the conflagration and they were all well. Seeing their mother, they too began to weep, although they were safe and well.

BORI CE: 01-224-019

अश्रद्धेयतमं तेषां दर्शनं सा पुनः पुनः
एकैकशश्च तान्पुत्रान्क्रोशमानान्वपद्यत

MN DUTT: 01-233-018

अश्रूणि मुमुचे तेषां दर्शनात् सा पुनः पुनः
एकैकश्येन तान् सर्वान् क्रोशमानान्वपद्यत

M. N. Dutt: Seeing them (well), she too shed tears again and again. She embraced one by one all her weeping children.

BORI CE: 01-224-020

ततोऽभ्यगच्छत्सहसा मन्दपालोऽपि भारत
अथ ते सर्व एवैनं नाभ्यनन्दन्त वै सुताः

MN DUTT: 01-233-019

ततोऽभ्यगच्छत् सहसा मन्दपालोऽपि भारत
अथ ते सर्व एवैनं नाभ्यनन्दंस्तदा सुताः

M. N. Dutt: O descendant of Bharata, just at that very time, Mandapala suddenly arrived there, but none of his sons expressed any joy on seeing him.

BORI CE: 01-224-021

लालप्यमानमेकैकं जरितां च पुनः पुनः
नोचुस्ते वचनं किंचित्तमृषिं साध्वसाधु वा

MN DUTT: 01-233-020

लालप्यमानमेकैकं जरितां च पुनः पुनः
न चैवोचुस्तदा किंचित् तमृषि साध्वसाधु वा

M. N. Dutt: But he spoke to them one after the other and he spoke also to Jarita, but none of them said ill or well to him in reply.

BORI CE: 01-224-022

मन्दपाल उवाच
ज्येष्ठः सुतस्ते कतमः कतमस्तदनन्तरः
मध्यमः कतमः पुत्रः कनिष्ठः कतमश्च ते

MN DUTT: 01-233-021

मन्दपाल उवाच ज्येष्ठः सुतस्ते कतमः कतमस्तस्य चानुजाः
मध्यमः कतमश्चैव कनीयान् कतमश्च ते

M. N. Dutt: Mandapala said : Who amongst these (my sons) is your first born and who is born next to him? And who is the third and who is the youngest?

BORI CE: 01-224-023

एवं ब्रुवन्तं दुःखार्तं किं मां न प्रतिभाषसे
कृतवानस्मि हव्याशे नैव शान्तिमितो लभे

MN DUTT: 01-233-022

एवं ब्रुवन्तं दुःखार्तं किं मां न प्रतिभाषसे
कृतवानपि हि त्यागं नैव शान्तिमितो लभे

M. N. Dutt: I am speaking to you in sorrow; why do you not reply to me? It is true I left you, but I did not get peace where I was.

BORI CE: 01-224-024

जरितोवाच
किं ते ज्येष्ठे सुते कार्यं किमनन्तरजेन वा
किं च ते मध्यमे कार्यं किं कनिष्ठे तपस्विनि

MN DUTT: 01-233-023

जरितोवाच किं नु ज्येष्ठेन ते कार्यं किमनन्तरजेन ते
किं वा मध्यमजातेन किं कनिष्ठेन वा पुनः

M. N. Dutt: Jarita said: What business have you with the eldest of these (sons) and with him also who is the next and with him also who is the third and with him who is the youngest?

BORI CE: 01-224-025

यस्त्वं मां सर्वशो हीनामुत्सृज्यासि गतः पुरा
तामेव लपितां गच्छ तरुणीं चारुहासिनीम्

MN DUTT: 01-233-024

यां त्वं मां सर्वतो हीनामुत्सृज्यासि गतः पुरा
तामेव लपितां गच्छ तरुणी चारुहासिनीम्

M. N. Dutt: Go to Lapita of sweet smiles who is endued with beauty and youth and to whom you had gone on seeing me difficult in every thing.

BORI CE: 01-224-026

मन्दपाल उवाच
न स्त्रीणां विद्यते किंचिदन्यत्र पुरुषान्तरात्
सापत्नकमृते लोके भवितव्यं हि तत्तथा

MN DUTT: 01-233-025

मन्दपाल उवाच न स्त्रीणां विद्यते किंचिदमुत्र पुरुषान्तरात्
सापत्नकमृते लोके नान्यदर्थविनाशनम्

M. N. Dutt: Mandapala said : As regards woman, there is nothing that destroys their happiness more in this or the next world than a co-wife and a clandestine lover.

BORI CE: 01-224-027

सुव्रतापि हि कल्याणी सर्वलोकपरिश्रुता
अरुन्धती पर्यशङ्कद्वसिष्ठमृषिसत्तमम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 01-224-028

विशुद्धभावमत्यन्तं सदा प्रियहिते रतम्
सप्तर्षिमध्यगं वीरमवमेने च तं मुनिम्

BORI CE: 01-224-029

अपध्यानेन सा तेन धूमारुणसमप्रभा
लक्ष्यालक्ष्या नाभिरूपा निमित्तमिव लक्ष्यते

MN DUTT: 01-233-026

वैराग्निदीपनं चैव भृशमुद्धेगकारि च
सुव्रता चापि कल्याणी सर्वभूतेषु विश्रुता
अरुन्धती महात्मानं वसिष्ठं पर्यशरूत
विशुद्धभावमत्यन्तं सदा प्रियहिते रतम्
सप्तर्षिमध्यगं धीरमवमेने च तं मुनिम्
अपध्यानेन सा तेन धूमारुणसम्प्रभा
लक्ष्यालक्ष्या नाभिरूपा निमित्तमिव पश्यति

M. N. Dutt: They inflame the fire of hostility and cause great anxiety. Even the auspiciously blessed and well behaved Arundhati, ever renowned among all creatures felt jealousy against the illustrious and pure minded Vasishtha, ever devoted to the greatly good of his wife. She insulted even that Rishi, one of the seven (great Rishis, the mind born sons of Brahma). On account of her that insulting thought, she has become a little star and looks like fire covered with smoke, sometimes visible and sometimes invisible, as if she is an evil omen.

BORI CE: 01-224-030

अपत्यहेतोः संप्राप्तं तथा त्वमपि मामिह
इष्टमेवंगते हित्वा सा तथैव च वर्तसे

MN DUTT: 01-233-027

अपत्येहेतोः सम्प्राप्तं तथा त्वमपि मामिह
इष्टमेवं गते हि त्वं सा तथैवाद्य वर्तते

M. N. Dutt: I had connection with you for offspring. I have never wronged you as did not the Rishi (Vasishtha) of old, but you have become jealous as Arundhati (once was).

BORI CE: 01-224-031

नैव भार्येति विश्वासः कार्यः पुंसा कथंचन
न हि कार्यमनुध्याति भार्या पुत्रवती सती

MN DUTT: 01-233-028

न हि भार्येति विश्वासः कार्यः पुंसा कथंचन
न हि कार्यमनुध्याति नारी पुत्रवती सती

M. N. Dutt: Men should never trust women, even if they be wedded wives. When women become mothers, they do not much care to serve their husbands.

BORI CE: 01-224-032

वैशंपायन उवाच
ततस्ते सर्व एवैनं पुत्राः सम्यगुपासिरे
स च तानात्मजान्राजन्नाश्वासयितुमारभत्

MN DUTT: 01-233-029

वैशम्पायन उवाच ततस्ते सर्व एवैनं पुत्राः सम्यगुपासते
स च तानात्मजान् सर्वानाश्वासयितुमुद्यतः

M. N. Dutt: Vaishampayana said: Thereupon all his sons came to worship him. And he too giving them all assurance spoke kindly towards them.
Home | About | Back to Book 01 Contents | ← Chapter 223 | Chapter 225 →