Mahabharata - Book 12

Please click the [↭] button located at the bottom-right of your screen to toggle similarity map.

Book 12 – Chapter 149

BORI CE: 12-149-001

भीष्म उवाच
शृणु पार्थ यथावृत्तमितिहासं पुरातनम्
गृध्रजम्बुकसंवादं यो वृत्तो वैदिशे पुरा

MN DUTT: 07-153-002

भीष्म उवाच शृणु पार्थ यथावृत्तमितिहासं पुरातनम्
गृध्रजम्बुकसंवादं यो वृत्तो नैमिषे पुरा

M. N. Dutt: 'Listen, O king, to the discourse between a vulture and a jackal as it took place in days of yore. This incident happened in the forest of Naimisha.

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 07-153-003

कस्यचिद् ब्राह्मणस्यासीद् दुःखलब्धः सुतो मृतः
बाल एव विशालाक्षो बालग्रहनिपीडितः

M. N. Dutt: Once upon a time a Brahmana had, after great difficulties, got a son of large eyes. The child died of infantile convulsions.

BORI CE: 12-149-002

दुःखिताः केचिदादाय बालमप्राप्तयौवनम्
कुलसर्वस्वभूतं वै रुदन्तः शोकविह्वलाः

MN DUTT: 07-153-004

दुःखिताः केचिदादाय बालमप्राप्तयौवनम्
कुलसर्वस्वभूतं वै रुदन्तः शोकविह्वला:

M. N. Dutt: Violently agitated by grief and bewailing aloud, some of his kinsmen took up the little boy who was the only wealth of his family.

BORI CE: 12-149-003

बालं मृतं गृहीत्वाथ श्मशानाभिमुखाः स्थिताः
अङ्केनाङ्कं च संक्रम्य रुरुदुर्भूतले तदा

MN DUTT: 07-153-005

बालं मृतं गृहीत्वाथ श्मशानाभिमुखाः स्थिताः
अङ्केनैव च संक्रम्य रुरुदुर्भृशदुःखिताः

M. N. Dutt: Taking the dead child they went in the direction of the crematorium. Going there they began to take the child from one another's breast and cry more bitterly in sorrow.

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 07-153-006

शोचन्तस्तस्य पूर्वोक्तान् भाषितांश्चासकृत् पुनः
तं बालं भूतले क्षिप्य प्रतिगन्तुं न शक्नुयुः

M. N. Dutt: Remembering with sorrowful hearts the former speeches of their minion again and again, they could not return home casting the body on the naked earth.

BORI CE: 12-149-004

तेषां रुदितशब्देन गृध्रोऽभ्येत्य वचोऽब्रवीत्
एकात्मकमिमं लोके त्यक्त्वा गच्छत माचिरम्

MN DUTT: 07-153-007

तेषां रुदितशब्देन गृध्रोऽभ्येत्य वचोऽब्रवीत्
एकात्मजमिमं लोके त्यक्त्वा गच्छत मा चिरम्

M. N. Dutt: Hearing their cries, a vulture came there and said-Go away, and do not delay, you who have to cast off but one child!

BORI CE: 12-149-005

इह पुंसां सहस्राणि स्त्रीसहस्राणि चैव हि
समानीतानि कालेन किं ते वै जात्वबान्धवाः

MN DUTT: 07-153-008

इह पुंसां सहस्राणि स्त्रीसहस्राणि चैव ह
समानीतानि कालेन हित्वा वै यान्ति बान्धवाः

M. N. Dutt: Kinsmen always go away leaving here thousands of men and women brought here in course of time.

BORI CE: 12-149-006

संपश्यत जगत्सर्वं सुखदुःखैरधिष्ठितम्
संयोगो विप्रयोगश्च पर्यायेणोपलभ्यते

MN DUTT: 07-153-009

सम्पश्यत जगत् सर्वं सुखदुःखैरधिष्ठितम्
संयोगो विप्रयोगश्च पर्यायेणोपलभ्यते

M. N. Dutt: See, the entire universe is subject to happiness and misery. Union and disunion are seen in turns.

BORI CE: 12-149-007

गृहीत्वा ये च गच्छन्ति येऽनुयान्ति च तान्मृतान्
तेऽप्यायुषः प्रमाणेन स्वेन गच्छन्ति जन्तवः

MN DUTT: 07-153-010

गृहीत्वा ये च गच्छन्ति ये न यान्ति च तान् मृतान्
तेऽप्यायुषः प्रमाणेन स्वेन गच्छन्ति जन्तवः

M. N. Dutt: They who have come to the crematorium with the dead bodies of their relatives, and they who sit by those bodies themselves go away from the world for their own acts when the allotted periods of their own lives expire.

BORI CE: 12-149-008

अलं स्थित्वा श्मशानेऽस्मिन्गृध्रगोमायुसंकुले
कङ्कालबहुले घोरे सर्वप्राणिभयंकरे

MN DUTT: 07-153-011

अलं स्थित्वा श्मशानेऽस्मिन् गृध्रगोमायुसंकुले
कङ्कालबहुले रौद्रे सर्वप्राणिभयङ्करे

M. N. Dutt: There is no necessity of your waiting in the crematorium, this dreadful place, which abounds with vultures, jackals and skeletons and fills every creature with fear.

BORI CE: 12-149-009

न पुनर्जीवितः कश्चित्कालधर्ममुपागतः
प्रियो वा यदि वा द्वेष्यः प्राणिनां गतिरीदृशी

MN DUTT: 07-153-012

न पुनर्जीवितः कश्चित् कालधर्ममुपागतः
प्रियो वा यदि वा द्वेष्यः प्राणिनां गतिरीदृशी

M. N. Dutt: Whether friend or enemy, no one becomes alive having once yielded to the power of Time. Such, indeed, is the destiny of all creatures.

BORI CE: 12-149-010

सर्वेण खलु मर्तव्यं मर्त्यलोके प्रसूयता
कृतान्तविहिते मार्गे को मृतं जीवयिष्यति

MN DUTT: 07-153-013

सर्वेण खलु मर्तव्यं मर्त्यलोके प्रसूयता
कृतान्तविहिते मार्ग मृतं को जीवयिष्यति

M. N. Dutt: In this world of mortals, everyone who is born is sure to die. Who shall restore to life one that is dead and gone on the way ordained by the destroyer?

BORI CE: 12-149-011

कर्मान्तविहिते लोके चास्तं गच्छति भास्करे
गम्यतां स्वमधिष्ठानं सुतस्नेहं विसृज्य वै

MN DUTT: 07-153-014

कर्मान्तविरते लोके अस्तं गच्छति भास्करे
गम्यतां स्वमधिष्ठानं सुतस्नेहं विसृज्य वै

M. N. Dutt: At this hour when men are about to terminate their daily labours, the Sun is retiring to the setting hills. Go to your homes, renouncing this love for the child.

BORI CE: 12-149-012

ततो गृध्रवचः श्रुत्वा विक्रोशन्तस्तदा नृप
बान्धवास्तेऽभ्यगच्छन्त पुत्रमुत्सृज्य भूतले

MN DUTT: 07-153-015

ततो गृध्रवचः श्रुत्वा प्राक्रोशन्तस्तदा नृप
बान्धवास्तेऽभ्यगच्छन्त पुत्रमुत्सृज्य भूतले

M. N. Dutt: Hearing these words of the vulture, the grief of the kinsmen seemed to decrease, and placing the child on the naked earth they were about to go away.

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 07-153-016

विनिश्चित्याथ च तदा विक्रोशन्तस्ततस्ततः
मृतमित्येव गच्छन्तो निराशास्तस्य दर्शने

M. N. Dutt: Knowing very well that the child had died and giving up every hope to see him again, they began to go back, bewailing loudly.

BORI CE: 12-149-013

विनिश्चित्याथ च ततः संत्यजन्तः स्वमात्मजम्
निराशा जीविते तस्य मार्गमारुह्य धिष्ठिताः

MN DUTT: 07-153-017

निश्चितार्थाश्च ते सर्वे संत्यजन्तः स्वमात्मजम्
निराशा जीविते तस्य मार्गमावृत्य धिष्ठिताः

M. N. Dutt: Firmly assured, and giving up all hopes of restoring the dead to life, they cast off that offspring of their family and prepared to turn back from that spot.

BORI CE: 12-149-014

ध्वाङ्क्षाभ्रसमवर्णस्तु बिलान्निःसृत्य जम्बुकः
गच्छमानान्स्म तानाह निर्घृणाः खलु मानवाः

MN DUTT: 07-153-018

ध्वांक्षपक्षसवर्णस्तु विलानिःसृत्य जम्बुकः
गच्छमानान् स्म तानाह निघृणाः खलु मानुषाः

M. N. Dutt: At this time a jackal, black as a raven, came out of his hole and said to those departing kinsmen, forsooth, you who are kinsmen of that dead child have no affection.

BORI CE: 12-149-015

आदित्योऽयं स्थितो मूढाः स्नेहं कुरुत मा भयम्
बहुरूपो मुहूर्तश्च जीवेतापि कदाचन

MN DUTT: 07-153-019

आदित्योऽयं स्थितो मूढाः स्नेहं कुरुत मा भयम्
बहुरूपो मुहूर्तश्च जीवेदपि कदाचन

M. N. Dutt: There the Sun still shines in the sky, ye fools! Give vent to your feelings, fearlessly! Many are the virtues of the hour. This child may regain its life.

BORI CE: 12-149-016

यूयं भूमौ विनिक्षिप्य पुत्रस्नेहविनाकृताः
श्मशाने पुत्रमुत्सृज्य कस्माद्गच्छथ निर्घृणाः

MN DUTT: 07-153-020

यूयं भूमौ विनिक्षिप्य पुत्रस्नेहविनाकृताः
श्मशाने सुतमुत्सृज्य कस्माद् गच्छत निघृणाः

M. N. Dutt: Spreading a few blades of Kusha grass on the ground and leaving that dear child on the crematorium, why do you go away with hearts of steel and renouncing every affection for the darling.

BORI CE: 12-149-017

न वोऽस्त्यस्मिन्सुते स्नेहो बाले मधुरभाषिणि
यस्य भाषितमात्रेण प्रसादमुपगच्छथ

MN DUTT: 07-153-021

न वोऽस्त्यस्मिन् सुते स्नेहो बाले मधुरभाषिणि
यस्य भाषितमात्रेण प्रसादमधिगच्छत

M. N. Dutt: Surely, you have no love for that sweetspeeched little child, whose words, as soon as they left his lips, used to please you greatly!

BORI CE: 12-149-018

न पश्यथ सुतस्नेहं यादृशः पशुपक्षिणाम्
न येषां धारयित्वा तान्कश्चिदस्ति फलागमः

MN DUTT: 07-153-022

ते पश्यत सुतस्नेहो यादृशः पशुपक्षिणाम्
न तेषां धारयित्वा तान् कश्चिदस्ति फलागमः

M. N. Dutt: Mark the affection that even birds and beasts cherish for their young ones. They get no return for rearing up their young ones!

BORI CE: 12-149-019

चतुष्पात्पक्षिकीटानां प्राणिनां स्नेहसङ्गिनाम्
परलोकगतिस्थानां मुनियज्ञक्रिया इव

MN DUTT: 07-153-023

M. N. Dutt: Like the sacrifice of the Rishis, the love of quadrupeds, of birds, and insects, yields no reward in heaven.

BORI CE: 12-149-020

तेषां पुत्राभिरामाणामिह लोके परत्र च
न गुणो दृश्यते कश्चित्प्रजाः संधारयन्ति च

MN DUTT: 07-153-024

तेषां पुत्राभिरामाणामिहलोके परत्र च
न गुणो दृश्यते कश्चित् प्रजाः संधारयन्ति च

M. N. Dutt: Though they love their children, they are never seen to derive any benefit from the latter either in this world or in the next. Yet they love their young ones.

BORI CE: 12-149-021

अपश्यतां प्रियान्पुत्रान्नैषां शोकोऽनुतिष्ठति
न च पुष्णन्ति संवृद्धास्ते मातापितरौ क्वचित्

MN DUTT: 07-153-025

अपश्यतां प्रियान् पुत्रांस्तेषां शोको न तिष्ठति
न च पुष्णन्ति संवृद्धास्ते मातापितरौ क्वचित्

M. N. Dutt: Growing up, their children never maintain them in age. Still do they not feel pained when they do not see their title ones?

BORI CE: 12-149-022

मानुषाणां कुतः स्नेहो येषां शोको भविष्यति
इमं कुलकरं पुत्रं कथं त्यक्त्वा गमिष्यथ

MN DUTT: 07-153-026

मानुषाणां कुतः स्नेहो येषां शोको भविष्यति
इमं कुलकरं पुत्रं त्यक्त्वा क्व न गमिष्यथ

M. N. Dutt: How is affection to be seen in human beings since they only indulge in grief? Where would you go leaving here this child who is the perpetuator of his family.

BORI CE: 12-149-023

चिरं मुञ्चत बाष्पं च चिरं स्नेहेन पश्यत
एवंविधानि हीष्टानि दुस्त्यजानि विशेषतः

MN DUTT: 07-153-027

चिरं मञ्चत बाष्पं च चिरं स्नेहेन पश्यत
एवंविधानि हीष्टानि दुस्त्यजानि विशेषतः

M. N. Dutt: Do you shed tears for him for some time, and look at him a little longer with affection. It is difficult to cast off objects which are so dear.

BORI CE: 12-149-024

क्षीणस्याथाभियुक्तस्य श्मशानाभिमुखस्य च
बान्धवा यत्र तिष्ठन्ति तत्रान्यो नावतिष्ठते

MN DUTT: 07-153-028

क्षीणस्याभियुक्तस्य श्मशानाभिमुखस्य च
बान्धवा यत्र तिष्ठन्ति तत्रान्यो नाधितिष्ठति

M. N. Dutt: It is friends and not others who wait by the side of the weak, of the prosecuted in a court of law, and of him who is borne towards the burning place.

BORI CE: 12-149-025

सर्वस्य दयिताः प्राणाः सर्वः स्नेहं च विन्दति
तिर्यग्योनिष्वपि सतां स्नेहं पश्यत यादृशम्

MN DUTT: 07-153-029

M. N. Dutt: Life is dear to all, and all feel the influence of love. See the affection that is cherished by beasts and birds.

BORI CE: 12-149-026

त्यक्त्वा कथं गच्छेथेमं पद्मलोलायताक्षकम्
यथा नवोद्वाहकृतं स्नानमाल्यविभूषितम्

MN DUTT: 07-153-030

त्यक्त्वा कथं गच्छथेमं पद्मलोलायताक्षिकम्
यथा नवोद्वाहकृतं स्नानमाल्यविभूषितम्

M. N. Dutt: How can you go away, casting off this boy having eyes large as the lotus petal, and beautiful as a newly-wedded youth washed clean and bedecked with garlands.

BORI CE: 12-149-027

भीष्म उवाच
जम्बुकस्य वचः श्रुत्वा कृपणं परिदेवतः
न्यवर्तन्त तदा सर्वे शवार्थं ते स्म मानुषाः

MN DUTT: 07-153-031

जम्बुकस्य वचः श्रुत्वा कृपणं परिदेवतः
न्यवर्तन्त तदा सर्वे शवार्थं ते स्म मानुषाः

M. N. Dutt: Hearing these words of the jackal who had been thus giving vent to expressions of grief, the men turned back for the sake of the dead body.

BORI CE: 12-149-028

गृध्र उवाच
अहो धिक्सुनृशंसेन जम्बुकेनाल्पमेधसा
क्षुद्रेणोक्ता हीनसत्त्वा मानुषाः किं निवर्तथ

MN DUTT: 07-153-032

गृध्र उवाच अहो वत नृशंसेन जम्बुकेनाल्पमेधसा
क्षुद्रेणोक्ता हीनसत्त्वा मानुषाः किं निवर्तथ

M. N. Dutt: The Vulture said Alas, you men shorn of strength of mind, why do you turn back at the call of a cruel, nmean and little-witted jackal.

BORI CE: 12-149-029

पञ्चभूतपरित्यक्तं शून्यं काष्ठत्वमागतम्
कस्माच्छोचथ निश्चेष्टमात्मानं किं न शोचथ

MN DUTT: 07-153-033

पञ्चेन्द्रियपरित्यक्तं शुष्कं काष्ठत्वमागतम्
कस्माच्छोवथ तिष्ठन्तमात्मानं किं न शोचथ

M. N. Dutt: Why do you lament for that compound of five elements deserted by their presiding gods, no longer occupied (by the soul), motionless, and stiff as a piece of wood? Why do you not grieve for your own selves.

BORI CE: 12-149-030

तपः कुरुत वै तीव्रं मुच्यध्वं येन किल्बिषात्
तपसा लभ्यते सर्वं विलापः किं करिष्यति

MN DUTT: 07-153-034

तपः कुरुत वै तीव्र मुच्यध्वं येन किल्बिषात्
तपसा लभ्यते सर्वं विलापः किं करिष्यति

M. N. Dutt: Do you practise austerities by which you will succeed in purifying yourselves from sin! Everything may be got by penances. What will lamentations do?

BORI CE: 12-149-031

अनिष्टानि च भाग्यानि जानीत सह मूर्तिभिः
येन गच्छति लोकोऽयं दत्त्वा शोकमनन्तकम्

MN DUTT: 07-153-035

अनिष्टानि च भाग्यानि जातानि सह मूर्तिना
येन गच्छति बालोऽयं दत्त्वा शोकमनन्तकम्

M. N. Dutt: Death is born with the body. It is for ill-luck that this boy has departed, plunging you into infinite grief!

BORI CE: 12-149-032

धनं गाश्च सुवर्णं च मणिरत्नमथापि च
अपत्यं च तपोमूलं तपोयोगाच्च लभ्यते

MN DUTT: 07-153-036

धनं गावः सुवर्णं च मणिरत्नमथापि च
अपत्यं च तपोमूलं तपोयोगाच्च लभ्यते

M. N. Dutt: Wealth, kine, gold, precious gems, children, all originate from penances. Penances again are the outcome of Yoga.

BORI CE: 12-149-033

यथाकृता च भूतेषु प्राप्यते सुखदुःखता
गृहीत्वा जायते जन्तुर्दुःखानि च सुखानि च

MN DUTT: 07-153-037

यथाकृता च भूतेषु प्राप्यते सुखदुःखिता
गृहीत्वा जायते जन्तुर्दुःखानि च सुखानि च

M. N. Dutt: Amongst creatures, the measure of happiness or misery depends on pristine deeds. Every creature is born in the world, taking with him his own measure of happiness and misery.

BORI CE: 12-149-034

न कर्मणा पितुः पुत्रः पिता वा पुत्रकर्मणा
मार्गेणान्येन गच्छन्ति त्यक्त्वा सुकृतदुष्कृते

MN DUTT: 07-153-038

न कर्मणा पितुः पुत्रः पिता वा पुत्रकर्मणा
मार्गेणान्येन गच्छन्ति वद्धाः सुकृतदुष्कृतैः

M. N. Dutt: The son is not fettered by the acts of the father, or the father by those of the son. Fettered by their own acts good and bad, all have to wend this common road.

BORI CE: 12-149-035

धर्मं चरत यत्नेन तथाधर्मान्निवर्तत
वर्तध्वं च यथाकालं दैवतेषु द्विजेषु च

MN DUTT: 07-153-039

धर्मं चरत यत्नेन न चाधर्मे मनः कृथाः
वर्तध्वं च यथाकालं दैवतेषु द्विजेषु च

M. N. Dutt: Duly follow all the duties, and abstain from acts of unrighteousness! Reverentially wait, according to scriptural injunctions, upon the gods and the Brahmanas!

BORI CE: 12-149-036

शोकं त्यजत दैन्यं च सुतस्नेहान्निवर्तत
त्यज्यतामयमाकाशे ततः शीघ्रं निवर्तत

MN DUTT: 07-153-040

M. N. Dutt: Shake off sorrow and cheerlessness, and abstain from parental affection! Lcave the child on this open ground, and go away forthwith.

BORI CE: 12-149-037

यत्करोति शुभं कर्म तथाधर्मं सुदारुणम्
तत्कर्तैव समश्नाति बान्धवानां किमत्र हि

MN DUTT: 07-153-041

यत् करोति शुभं कर्म तथा कर्म सुदारुणम्
तत् कतैव समश्नाति बान्धवानां किमत्र ह

M. N. Dutt: The doer alone reaps the fruits of his good or bad acts. What concern have kinsmen with them.

BORI CE: 12-149-038

इह त्यक्त्वा न तिष्ठन्ति बान्धवा बान्धवं प्रियम्
स्नेहमुत्सृज्य गच्छन्ति बाष्पपूर्णाविलेक्षणाः

MN DUTT: 07-153-042

M. N. Dutt: Leaving dead kinsman however dear, kinsman leave this spot. With eyes full of tcars, they go away, ccasing to show affection for the dead.

BORI CE: 12-149-039

प्राज्ञो वा यदि वा मूर्खः सधनो निर्धनोऽपि वा
सर्वः कालवशं याति शुभाशुभसमन्वितः

MN DUTT: 07-153-043

M. N. Dutt: Wise or ignorant, rich or poor, every one yields to Time, endued with good and bad acts.

BORI CE: 12-149-040

किं करिष्यथ शोचित्वा मृतं किमनुशोचथ
सर्वस्य हि प्रभुः कालो धर्मतः समदर्शनः

MN DUTT: 07-153-044

M. N. Dutt: Of what use is mourning? Why do you grieve for the dead? Time is the master of all, and he by his very nature looks impartially on all things.

BORI CE: 12-149-041

यौवनस्थांश्च बालांश्च वृद्धान्गर्भगतानपि
सर्वानाविशते मृत्युरेवंभूतमिदं जगत्

MN DUTT: 07-153-045

यौवनस्थांश्च बालांश्च वृद्धान् गर्भगतानपि
सर्वानाविशते मृत्युरेवंभूतमिदं जगत्

M. N. Dutt: In proud youth or in helpless infancy, in age or while lying in the mother's womb, every one is subject to be attacked by Death. Such is the course of the world.

BORI CE: 12-149-042

जम्बुक उवाच
अहो मन्दीकृतः स्नेहो गृध्रेणेहाल्पमेधसा
पुत्रस्नेहाभिभूतानां युष्माकं शोचतां भृशम्

MN DUTT: 07-153-046

जम्बुक उवाच अहो मन्दीकृतः स्नेहो गृध्रेणेहाल्पबुद्धिना
पुत्रस्नेहाभिभूतानां युष्माकं शोचतां भृशम्

M. N. Dutt: Alas, the love which you entertain for your dead child, and manifested in your sorrowing cyes and mournful looks, has been lessened by that foolish vulture.

BORI CE: 12-149-043

समैः सम्यक्प्रयुक्तैश्च वचनैः प्रश्रयोत्तरैः
यद्गच्छथ जलस्थायं स्नेहमुत्सृज्य दुस्त्यजम्

MN DUTT: 07-153-047

समैः सम्यक्प्रयुक्तैश्च वचनैः प्रत्ययोत्तरैः
यद्गच्छति जनश्चायं स्नेहमुत्सृज्य दुस्त्यजम्

M. N. Dutt: It is, indeed, so, since influenced by his well-applied words teaching tranquility and capable of producing conviction, that man there returns to the town, casting off affection that is so hard to throw off.

BORI CE: 12-149-044

अहो पुत्रवियोगेन मृतशून्योपसेवनात्
क्रोशतां वै भृशं दुःखं विवत्सानां गवामिव

MN DUTT: 07-153-048

अहो पुत्रवियोगेन मृतशून्योपसेवनात्
क्रोशतां सुभृशं दुःखं विवत्सानां गवामिव

M. N. Dutt: Alas, I had thought that the grief felt by men bewailing aloud for the death of a child and for the corpse on a creinatorium, is great like that of kine bereft of calves.

BORI CE: 12-149-045

अद्य शोकं विजानामि मानुषाणां महीतले
स्नेहं हि करुणं दृष्ट्वा ममाप्यश्रूण्यथागमन्

MN DUTT: 07-153-049

अद्य शोकं विजानामि मानुषाणां महीतले
स्नेहं हि कारणं कृत्वा ममाप्यश्रूण्यथापतन्

M. N. Dutt: To-day, however, I perceive the extent of grief of human beings on earth. Seeing their great affection I had shed tears myself.

BORI CE: 12-149-046

यत्नो हि सततं कार्यः कृतो दैवेन सिध्यति
दैवं पुरुषकारश्च कृतान्तेनोपपद्यते

MN DUTT: 07-153-050

यत्लो हि सततं कार्यस्ततो दैवेन सिद्ध्यति
दैवं पुरुषकारश्च कृतान्तेनोपपद्यते

M. N. Dutt: One should always exert. From it and through destiny one succeeds. Exertion and destiny, joining together, yield fruits.

BORI CE: 12-149-047

अनिर्वेदः सदा कार्यो निर्वेदाद्धि कुतः सुखम्
प्रयत्नात्प्राप्यते ह्यर्थः कस्माद्गच्छथ निर्दयाः

MN DUTT: 07-153-051

अनिर्वेदः सदा कार्यो निर्वेदाद्धि कुतः सुखम्
प्रयत्नात् प्राप्यते ह्यर्थः कस्माद् गच्छथ निर्दयम्

M. N. Dutt: One should always exert hopefully. How can happiness be secured from despondency? Objects of desire may be acquired by resolution. Why then do you return so heartlessly?

BORI CE: 12-149-048

आत्ममांसोपवृत्तं च शरीरार्धमयीं तनुम्
पितॄणां वंशकर्तारं वने त्यक्त्वा क्व यास्यथ

MN DUTT: 07-153-052

आत्ममांसोपवृत्तं च शरीरार्धमयीं तनुम्
पितृणां वंशकर्तारं वने त्यक्त्वा क्व यास्यथ

M. N. Dutt: Where do you go, leaving in the forest this your own begotten son, this perpetuator of the race of his father.

BORI CE: 12-149-049

अथ वास्तं गते सूर्ये संध्याकाल उपस्थिते
ततो नेष्यथ वा पुत्रमिहस्था वा भविष्यथ

MN DUTT: 07-153-053

अथवास्तंगते सूर्ये संध्याकाल उपस्थिते
ततो नेष्यथ वा पुत्रमिहस्था वा भविष्यथ

M. N. Dutt: Stay here till the sun sets and the evening comes. You may then take away this boy with yourselves or remain here with him.

BORI CE: 12-149-050

गृध्र उवाच
अद्य वर्षसहस्रं मे साग्रं जातस्य मानुषाः
न च पश्यामि जीवन्तं मृतं स्त्रीपुंनपुंसकम्

MN DUTT: 07-153-054

गृध्र उवाच अद्य वर्षसहस्रं मे साग्रं जातस्य मानुषाः
न च पश्यमि जीवन्तं मृतं स्त्रीपुंनपुंसकम्

M. N. Dutt: I am, Ye men, thousand years old this day, but I have never seen a dead creature, male or female or eunuch, revive after death.

BORI CE: 12-149-051

मृता गर्भेषु जायन्ते म्रियन्ते जातमात्रकाः
विक्रमन्तो म्रियन्ते च यौवनस्थास्तथापरे

MN DUTT: 07-153-055

मृता गर्भेषु जायन्ते जातमात्रा म्रियन्ति च
चङ्क्रमन्तो म्रियन्ते च यौवनस्थास्तथा परे

M. N. Dutt: Some die in the womb; some die soon after birth; some die while crawling; some die in youth; and some in old age.

BORI CE: 12-149-052

अनित्यानीह भाग्यानि चतुष्पात्पक्षिणामपि
जङ्गमाजङ्गमानां चाप्यायुरग्रेऽवतिष्ठते

MN DUTT: 07-153-056

अनित्यानीह भाग्यानि चतुष्पात्यक्षिणामपि
जङ्गमानां नगानां वाप्यायुरग्रेऽवतिष्ठते

M. N. Dutt: The fortunes of all creatures, including beasts and birds, are fickle. The extent of life of all mobile and immobile creatures is fixed beforehand.

BORI CE: 12-149-053

इष्टदारवियुक्ताश्च पुत्रशोकान्वितास्तथा
दह्यमानाः स्म शोकेन गृहं गच्छन्ति नित्यदा

MN DUTT: 07-153-057

इष्टदारवियुक्ताश्च पुत्रशोकान्वितास्तथा
दह्यमानाः स्म शोकेन गृहं गच्छन्ति नित्यशः

M. N. Dutt: Shorn of wives and dear ones and filled with sorrow for children, men leave this spot every day with aggrieved hearts for returning home.

BORI CE: 12-149-054

अनिष्टानां सहस्राणि तथेष्टानां शतानि च
उत्सृज्येह प्रयाता वै बान्धवा भृशदुःखिताः

MN DUTT: 07-153-058

M. N. Dutt: Leaving here thousands of both friends and enemies, kinsmen stricken with grief go back to their homes.

BORI CE: 12-149-055

त्यज्यतामेष निस्तेजाः शून्यः काष्ठत्वमागतः
अन्यदेहविषक्तो हि शावं काष्ठमुपासते

MN DUTT: 07-153-059

त्यज्यतामेष निस्तेजाः शून्यः काष्ठत्वमागतः
अन्यदेहविषक्तं हि शावं काष्ठत्वमागतम्
त्यक्तजीवस्य चैवास्य कस्माद्धित्वा न गच्छत

M. N. Dutt: Leave off this dead body which has no longer any animal heat in it and which is as stiff as a piece of wood. Why then do you not go away, leaving the body of this child which is like a piece of wood and whose life had entered a new body?

BORI CE: 12-149-056

भ्रान्तजीवस्य वै बाष्पं कस्माद्धित्वा न गच्छथ
निरर्थको ह्ययं स्नेहो निरर्थश्च परिग्रहः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-149-057

न चक्षुर्भ्यां न कर्णाभ्यां संशृणोति समीक्षते
तस्मादेनं समुत्सृज्य स्वगृहान्गच्छताशु वै

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 07-153-060

निरर्थको ह्ययं स्नेहो निष्फलश्च परिश्रमः
चक्षुर्त्यां न च कर्णाभ्यां सं शृणोति समीक्षते

M. N. Dutt: This your love has no meaning, and this caressing of the child is useless. He does not see with his eyes or hear with ears.

BORI CE: 12-149-058

मोक्षधर्माश्रितैर्वाक्यैर्हेतुमद्भिरनिष्ठुरैः
मयोक्ता गच्छत क्षिप्रं स्वं स्वमेव निवेशनम्

MN DUTT: 07-153-061

कस्मादेनं समुत्सृज्य न गृहान् गच्छताशु वै
मोक्षधर्माश्रितैर्वाक्यैर्हेतुमद्भिः सुनिष्ठुरैः
मयोक्ता गच्छत क्षिप्रं स्वं स्वमेव निवेशनम्

M. N. Dutt: Leaving him here go away forthwith. Thus addressed by me in words which are seemingly cruel but which in reality are reasonable and are directly connected with the great religion of emancipation, return he to your respective homes.

BORI CE: 12-149-059

प्रज्ञाविज्ञानयुक्तेन बुद्धिसंज्ञाप्रदायिना
वचनं श्राविता रूक्षं मानुषाः संनिवर्तत

MN DUTT: 07-153-062

प्रज्ञाविज्ञानयुक्तेन बुद्धिसंज्ञाप्रदायिना
वचनं श्राविता नूनं मानुषाः संनिवर्तत
शोको द्विगुणतां याति दृष्ट्वा स्मृत्वा च चेष्टितम्

M. N. Dutt: Addressed thus by the vulture gifted with wisdom and knowledge and capable of giving intelligence and awakening the understanding, those men were about to go away from the crematorium. Grief becomes two-fold two-fold on seeing its object and on remembering the acts of that object (in life).

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 07-153-063

इत्येतद् वचनं श्रुत्वा संनिवृत्तास्तु मानुषाः
अपश्यत् तं तदा सुप्तं द्रुतमागत्य जम्बुकः

M. N. Dutt: Having heard these words of the vulture, the men resolved to leave that place. Just at that time the jackal, coming there quickly, spied the child lying in the sleep of death.

BORI CE: 12-149-060

जम्बुक उवाच
इमं कनकवर्णाभं भूषणैः समलंकृतम्
गृध्रवाक्यात्कथं पुत्रं त्यजध्वं पितृपिण्डदम्

MN DUTT: 07-153-064

जम्बुक उवाच इमं कनकवर्णाभं भूषणैः समलंकृतम्
गृध्रवाक्यात् कथं पुत्रं त्यजध्वं पितृपिण्डदम्

M. N. Dutt: Why, indeed, do you leave, at the vulture's suggestion, this child bearing golden hue, adorned with ornaments, and capable of giving the obsequial cake to his departed manes?

BORI CE: 12-149-061

न स्नेहस्य विरोधोऽस्ति विलापरुदितस्य वै
मृतस्यास्य परित्यागात्तापो वै भविता ध्रुवम्

MN DUTT: 07-153-065

न स्नेहस्य च विच्छेदो विलापरुदितस्य च
मृतस्यास्य परित्यागात् तापो वै भविता ध्रुवम्

M. N. Dutt: If you abandon him, your love will not terminate, nor these piteous cries. On the other hand, your grief will multiply itself.

BORI CE: 12-149-062

श्रूयते शम्बुके शूद्रे हते ब्राह्मणदारकः
जीवितो धर्ममासाद्य रामात्सत्यपराक्रमात्

MN DUTT: 07-153-066

M. N. Dutt: We have heard that a Shudra named Shambuka having been killed and virtue having been upheld by the powerful Rama, a (dead, Brahmana child was restored to life.

BORI CE: 12-149-063

तथा श्वेतस्य राजर्षेर्बालो दिष्टान्तमागतः
श्वोऽभूते धर्मनित्येन मृतः संजीवितः पुनः

MN DUTT: 07-153-067

तथा श्वेतस्य राजर्षेर्बालो दृष्टान्तमागतः
श्वेतेन धर्मनिष्ठेन मृतः संजीवितः पुनः

M. N. Dutt: Likewise the son of the royal sage Shveta had died (prematurely). But the virtuous monarch succeeded in reviving his dead child.

BORI CE: 12-149-064

तथा कश्चिद्भवेत्सिद्धो मुनिर्वा देवतापि वा
कृपणानामनुक्रोशं कुर्याद्वो रुदतामिह

MN DUTT: 07-153-068

तथा कश्चिल्लभेत् सिद्धो मुनिर्वा देवतापि वा
कृपणानामनुक्रोशं कुर्याद् वो रुदतामिह

M. N. Dutt: Similarly, in your case also, some sage or god may be willing to grant your desire and show mercy to you that are crying piteously.

BORI CE: 12-149-065

भीष्म उवाच
इत्युक्ताः संन्यवर्तन्त शोकार्ताः पुत्रवत्सलाः
अङ्के शिरः समाधाय रुरुदुर्बहुविस्तरम्

MN DUTT: 07-153-069

इत्युक्तास्ते न्यवर्तन्त शोकार्ताः पुत्रवत्सलाः
अङ्के शिरः समाधाय रुरुदुर्बहुविस्तरम्
तेषां रुदितशब्देन गृध्रोऽभ्येत्य वचोऽब्रवीत्

M. N. Dutt: Thus accosted by the jackai, the men, stricken with grief and full of affection for the child, returned, and placing the child's head on their laps one after another, began the bewail piteously. Hearing their cries, the vulture, coming there, once more spoke to them as follows.

BORI CE: 12-149-066

गृध्र उवाच
अश्रुपातपरिक्लिन्नः पाणिस्पर्शनपीडितः
धर्मराजप्रयोगाच्च दीर्घां निद्रां प्रवेशितः

MN DUTT: 07-153-070

गृध्र उवाच अश्रुपातपरिक्लिन्नः पाणिस्पर्शप्रपीडितः
धर्मराजप्रयोगाच्च दीर्घनिद्रां प्रवेशितः

M. N. Dutt: The Vulture said Why are you bathing this child with your tears? Why are you pressing him with your palms in this way? At the behest of the grim king of justice the child has been sent to that sleep which will never be broken.

BORI CE: 12-149-067

तपसापि हि संयुक्तो न काले नोपहन्यते
सर्वस्नेहावसानं तदिदं तत्प्रेतपत्तनम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 07-153-071

तपसापि हि संयुक्ता धनवन्तो महाधियः
सर्वे मृत्युवशं यान्ति तदिदं प्रेतपत्तनम्

M. N. Dutt: Those who have acquired the merit of penances, those who are gifted with wealth, those who are endued with great intelligence, in fact, all yield to death. This is the place intended for the dead.

BORI CE: 12-149-068

बालवृद्धसहस्राणि सदा संत्यज्य बान्धवाः
दिनानि चैव रात्रीश्च दुःखं तिष्ठन्ति भूतले

MN DUTT: 07-153-072

M. N. Dutt: It is always seen that casting off thousands of kinsmen, young and old kinsmen pass their nights and days in grief, rolling on the naked earth.

BORI CE: 12-149-069

अलं निर्बन्धमागम्य शोकस्य परिवारणम्
अप्रत्ययं कुतो ह्यस्य पुनरद्येह जीवितम्

MN DUTT: 07-153-073

अलं निर्बन्धमागत्य शोकस्य परिधारणे
अप्रत्ययं कुतो ह्यस्य पुनरोह जीवितम्

M. N. Dutt: Stop this ardour in putting on the trappings of woe. It is impossible that this child would be restored to life again.

BORI CE: 12-149-070

नैष जम्बुकवाक्येन पुनः प्राप्स्यति जीवितम्
मृतस्योत्सृष्टदेहस्य पुनर्देहो न विद्यते

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 07-153-074

मृतस्योत्सृष्टदेहस्य पुनर्देहो न विद्यते
नैव मूर्तिप्रदानेन जम्बुकस्य शतैरपि

M. N. Dutt: He will not regain his life ai the call of the jackal. If a person once dies and deserts his body, this body never regains animation.

BORI CE: 12-149-071

न वै मूर्तिप्रदानेन न जम्बुकशतैरपि
शक्यो जीवयितुं ह्येष बालो वर्षशतैरपि

MN DUTT: 07-153-074

MN DUTT: 07-153-075

शक्यं जीवयितुं ह्येष बालो वर्षशतैरपि

M. N. Dutt: He will not regain his life ai the call of the jackal. If a person once dies and deserts his body, this body never regains animation. By sacrificing their own lives, hundreds of jackals will not be able to revive this child in hundreds of years.

BORI CE: 12-149-072

अपि रुद्रः कुमारो वा ब्रह्मा वा विष्णुरेव वा
वरमस्मै प्रयच्छेयुस्ततो जीवेदयं शिशुः

MN DUTT: 07-153-076

अथ रुद्रः कुमारो वा ब्रह्मा वा विष्णुरेव च
वरमस्मै प्रयच्छेयुस्ततो जीवेदयं शिशुः

M. N. Dutt: If, however, Rudra, Kumara, Brahma, or Vishnu, grant him a boon, then only may this child be restored to life.

BORI CE: 12-149-073

न च बाष्पविमोक्षेण न चाश्वासकृतेन वै
न दीर्घरुदितेनेह पुनर्जीवो भविष्यति

MN DUTT: 07-153-077

नैव बाष्पविमोक्षेण न वा श्वासकृते न च
न दीर्घरुदितेनायं पुनर्जीवं गमिष्यति

M. N. Dutt: Neither the shedding of tears, nor the heaving of long sighs, nor profuse lamentations, will restore this one to life.

BORI CE: 12-149-074

अहं च क्रोष्टुकश्चैव यूयं चैवास्य बान्धवाः
धर्माधर्मौ गृहीत्वेह सर्वे वर्तामहेऽध्वनि

BORI CE: 12-149-075

अप्रियं परुषं चापि परद्रोहं परस्त्रियम्
अधर्ममनृतं चैव दूरात्प्राज्ञो निवर्तयेत्

BORI CE: 12-149-076

सत्यं धर्मं शुभं न्याय्यं प्राणिनां महतीं दयाम्
अजिह्मत्वमशाठ्यं च यत्नतः परिमार्गत

BORI CE: 12-149-077

मातरं पितरं चैव बान्धवान्सुहृदस्तथा
जीवतो ये न पश्यन्ति तेषां धर्मविपर्ययः

MN DUTT: 07-153-078

अहं च क्रोष्टकश्चैव यूयं ये चास्य बान्धवाः
धर्माधर्मो गृहीत्वेह सर्वे वर्तामहेऽध्वनि
अप्रियं परुषं चापि परद्रोहं परस्त्रियम्
अधर्ममनृतं चैव दूरात् प्राज्ञो विवर्जयेत्
धर्मं सत्यं श्रुतं न्याय्यं महतीं प्राणिनां दयाम्
अजिह्मत्वमशाठ्यं च यत्नतः परिमार्गत
मातरं पितरं वापि बान्धवान् सुहृदस्तथा
जीवतो ये न पश्यन्ति तेषां धर्मविपर्ययः

M. N. Dutt: Myself, the jackal, you all, and all the relatives of this one, with all our virtues and sins, are vending the same way. Seek with care virtue, truth, the good of others justice, mercy for all creature, sincerity and honesty. They incur sin who, while living, do not take care of their parents, kinsmen and friends.

BORI CE: 12-149-078

यो न पश्यति चक्षुर्भ्यां नेङ्गते च कथंचन
तस्य निष्ठावसानान्ते रुदन्तः किं करिष्यथ

MN DUTT: 07-153-079

यो न पश्यति चक्षुर्त्यां नेङ्गते च कथञ्चन
तस्य निष्ठावसानान्ते रुदन्तः किं करिष्यथ

M. N. Dutt: What will you profit by crying, for him after death, who does not see with his eyes and stir in the least.

BORI CE: 12-149-079

भीष्म उवाच
इत्युक्तास्तं सुतं त्यक्त्वा भूमौ शोकपरिप्लुताः
दह्यमानाः सुतस्नेहात्प्रययुर्बान्धवा गृहान्

MN DUTT: 07-153-080

इत्युक्तास्ते सुतं त्यक्त्वा भूमौ शोकपरिप्लुताः
दह्यमानाः सुतस्नेहात् प्रययुर्बान्धवा गृहम्

M. N. Dutt: Thus addressed, the men, laden with sorrow and burning with grief on account of their love for the child, departed for their homes, leaving the body.

BORI CE: 12-149-080

जम्बुक उवाच
दारुणो मर्त्यलोकोऽयं सर्वप्राणिविनाशनः
इष्टबन्धुवियोगश्च तथैवाल्पं च जीवितम्

MN DUTT: 07-153-081

जम्बुक उवाच दारुणो मर्त्यलोकोऽयं सर्वप्राणिविनाशनः
इष्टबन्धुवियोगश्च तथेहाल्पं च जीवितम्

M. N. Dutt: The jackal said Alas, dreadful is this world of mortals! Here no creature can escape. Every creature's life is short. Beloved friends are always going.

BORI CE: 12-149-081

बह्वलीकमसत्यं च प्रतिवादाप्रियंवदम्
इमं प्रेक्ष्य पुनर्भावं दुःखशोकाभिवर्धनम्

MN DUTT: 07-153-082

बह्वलीकमसत्यं चाप्यतिवादाप्रियंवदम्
इमं प्रेक्ष्य पुनर्भावं दुःखशोकविवर्धनम्
न मे मानुषलोकोऽयं मुहूर्तमपि रोचते

M. N. Dutt: It is full of vanities and falsehoods, accusations and evil reports! Witnessing again this incident which increases pain and grief, I do not for a moment like this world of men.

BORI CE: 12-149-082

न मे मानुषलोकोऽयं मुहूर्तमपि रोचते
अहो धिग्गृध्रवाक्येन संनिवर्तथ मानुषाः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-149-083

प्रदीप्ताः पुत्रशोकेन यथैवाबुद्धयस्तथा
कथं गच्छथ सस्नेहाः सुतस्नेहं विसृज्य च
श्रुत्वा गृध्रस्य वचनं पापस्येहाकृतात्मनः

MN DUTT: 07-153-083

अहो धिग् गृध्रवाक्येन यथैवाबुद्धयस्तथा
कथं गच्छत निःस्नेहाः सुतस्नेहं विसृज्य च
प्रदीप्ताः पुत्रशोकेन संनिवर्तत मानुषाः
श्रुत्वा गृध्रस्य वचनं पापस्येहाकृतात्मनः

M. N. Dutt: Alas, shame on you, you men, who thus return like foolish persons, on hearing the vulture's words, though you are burning with grief on account of the death of this child. You cruel men, how can you go away, renouncing parental affection upon hearing the words of a sinful vulture of impure soul.

BORI CE: 12-149-084

सुखस्यानन्तरं दुःखं दुःखस्यानन्तरं सुखम्
सुखदुःखान्विते लोके नेहास्त्येकमनन्तकम्

BORI CE: 12-149-085

इमं क्षितितले न्यस्य बालं रूपसमन्वितम्
कुलशोकाकरं मूढाः पुत्रं त्यक्त्वा क्व यास्यथ

MN DUTT: 07-153-084

सुखस्यानन्तरं दुःखं दुःखस्यानन्तरं सुखम्
सुखदुःखावृते लोके नेहास्त्येकमनन्तरम्
इमं क्षितितले त्यक्त्वा बालं रूपसमन्वितम्
कुलशोभाकरं मूढाः पुत्रं त्यक्त्वा क्व यास्यथा रूपयौवनसम्पन्नं द्योतमानमिव श्रिया
जीवन्तमेव पश्यामि मनसा नात्र संशयः

M. N. Dutt: Happiness is followed by misery, and misery by happiness. In this world which has both happiness and misery, none of these two exists without break. You little-witted men, where will go, casting off on the naked earth this beautiful child, this son who is a13 ornament of your family. Verily, I cannot conceive that this child endued with grace, youth and beauty is dead.

BORI CE: 12-149-086

रूपयौवनसंपन्नं द्योतमानमिव श्रिया
जीवन्तमेनं पश्यामि मनसा नात्र संशयः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-149-087

विनाशश्चाप्यनर्होऽस्य सुखं प्राप्स्यथ मानुषाः
पुत्रशोकाग्निदग्धानां मृतमप्यद्य वः क्षमम्

MN DUTT: 07-153-085

विनाशो नास्य न हि वै सुखं प्राप्स्यथ मानुषाः
पुत्रशोकाभितप्तानां मृतानामद्य वः क्षमम्

M. N. Dutt: It is not proper that he should die. It seems that you are sure to gain happiness. You who are stricken with grief for the death of this child will, forsooth, have good luck to-day.

BORI CE: 12-149-088

दुःखसंभावनां कृत्वा धारयित्वा स्वयं सुखम्
त्यक्त्वा गमिष्यथ क्वाद्य समुत्सृज्याल्पबुद्धिवत्

MN DUTT: 07-153-086

सुखसम्भावनं कृत्वा धारयित्वा सुखं स्वयम्
त्यक्त्वा गमिष्यथ क्वाद्य समुत्सृज्याल्पबुद्धिवत्

M. N. Dutt: Anticipating inconvenience and pain and seeking your own comfort, where will you, like persons of little intelligence, go, leaving this darling.

BORI CE: 12-149-089

भीष्म उवाच
तथा धर्मविरोधेन प्रियमिथ्याभिध्यायिना
श्मशानवासिना नित्यं रात्रिं मृगयता तदा

BORI CE: 12-149-090

ततो मध्यस्थतां नीता वचनैरमृतोपमैः
जम्बुकेन स्वकार्यार्थं बान्धवास्तस्य धिष्ठिताः

MN DUTT: 07-153-087

भीष्म उवाच तथा धर्मविरोधेन प्रियमिथ्याभिधायिना
श्मशानवासिना नित्यं रात्रिं मृगयता नृप
ततो मध्यस्थतां नीता वचनैरमृतोपमैः
जम्बुकेन स्वकार्यार्थं बान्धवास्तस्य धिष्ठिताः

M. N. Dutt: Bhishma said Thus, O king, the kinsmen of the dead child, unable to settle what they should do, were, for fulfilling his own purpose, induced by that sinful jackal who uttered sweet falsehoods-that dweller of the crematorium who went there every night in search of food.

BORI CE: 12-149-091

गृध्र उवाच
अयं प्रेतसमाकीर्णो यक्षराक्षससेवितः
दारुणः काननोद्देशः कौशिकैरभिनादितः

MN DUTT: 07-153-088

गृध्र उवाच अयं प्रेतसमाकीर्णो यक्षराक्षससेवितः
दारुणः काननोद्देशः कौशिकैरभिनादितः

M. N. Dutt: Dreadful is that spot, this wilderness, which resounds with the screams of owls and is filled with spirits and Yakshas and Rakshasas.

BORI CE: 12-149-092

भीमः सुघोरश्च तथा नीलमेघसमप्रभः
अस्मिञ्शवं परित्यज्य प्रेतकार्याण्युपासत

MN DUTT: 07-153-089

भीमः सुघोरश्च तथा नीलमेघसमप्रभः
अस्मिञ्छवं परित्यज्य प्रेतकार्याण्युपासत

M. N. Dutt: It appears dreadful like a mass of blue clouds. Casting off the body, perform the funeral rites.

BORI CE: 12-149-093

भानुर्यावन्न यात्यस्तं यावच्च विमला दिशः
तावदेनं परित्यज्य प्रेतकार्याण्युपासत

MN DUTT: 07-153-090

भानुवत् प्रयात्यस्तं यावच्च विमला दिशः
तावदेनं परित्यज्य प्रेतकार्याण्युपासत

M. N. Dutt: Throwing away the body, perform those rites before the sun sets and before the points of compass are covered with darkness.

BORI CE: 12-149-094

नदन्ति परुषं श्येनाः शिवाः क्रोशन्ति दारुणाः
मृगेन्द्राः प्रतिनन्दन्ति रविरस्तं च गच्छति

MN DUTT: 07-153-091

नदन्ति परुषं श्येना: शिवाः क्रोशन्ति दारुणम्
मृगेन्द्राः प्रतिनन्दन्ति रविरस्तं च गच्छति

M. N. Dutt: The hawks are uttering hideous cries. Jackals are howling hideously. Lions are roaring. The sun is setting.

BORI CE: 12-149-095

चिताधूमेन नीलेन संरज्यन्ते च पादपाः
श्मशाने च निराहाराः प्रतिनन्दन्ति देहिनः

MN DUTT: 07-153-092

चिताधूमेन नीलेन संरज्यन्ते च पादपाः
श्मशाने च निराहारा: प्रतिनर्दन्ति देहिनः

M. N. Dutt: The trees on the crematorium are appearing dark for the blue smoke of the funeral pyres. Stricken with hunger the carnivorous animals are yelling in rage.

BORI CE: 12-149-096

सर्वे विक्रान्तवीर्याश्च अस्मिन्देशे सुदारुणाः
युष्मान्प्रधर्षयिष्यन्ति विकृता मांसभोजनाः

MN DUTT: 07-153-093

सर्वे विकृतदेहाश्चाप्यस्मिन् देशे सुदारुणे
युष्मान् प्रधर्षयिष्यन्ति विकृता मांसभोजिनः
१००

M. N. Dutt: All those creatures of dreadful forms which live in this fearful place, all those grim-visaged animals that haunt this desert, will soon attack you.

BORI CE: 12-149-097

दूराच्चायं वनोद्देशो भयमत्र भविष्यति
त्यज्यतां काष्ठभूतोऽयं मृष्यतां जाम्बुकं वचः

BORI CE: 12-149-098

यदि जम्बुकवाक्यानि निष्फलान्यनृतानि च
श्रोष्यथ भ्रष्टविज्ञानास्ततः सर्वे विनङ्क्ष्यथ

MN DUTT: 07-153-094

क्रूरश्चायं वनोद्देशो भयमद्य भविष्यति
त्यज्यतां काष्ठभूतोऽयं मृष्यतां जाम्बुकं वचः
यदि जम्बुकवाक्यानि निष्फलान्यनृतानि च
श्रोष्यथ भ्रष्टविज्ञानास्ततः सर्वे विनइक्ष्यथ

M. N. Dutt: This forest is certainly dreadful. Danger will beset you. The child is like a dry wood. Indeed, if you listen to these false and useless words of the jackal against your own good sense, all of your will surely meet with death.

BORI CE: 12-149-099

जम्बुक उवाच
स्थीयतां नेह भेतव्यं यावत्तपति भास्करः
तावदस्मिन्सुतस्नेहादनिर्वेदेन वर्तत

MN DUTT: 07-153-095

जम्बुक उवाच स्थीयतां नेह भेतव्यं यावत् तपति भास्करः
तावदस्मिन् सुते स्नेहादनिर्वेदेन वर्तत

M. N. Dutt: Remain where you are. There is no fear even in this desert as long as the sun shines. Do you remain herc hopefully, moved by parental affection till the sun sets.

BORI CE: 12-149-100

स्वैरं रुदत विस्रब्धाः स्वैरं स्नेहेन पश्यत
स्थीयतां यावदादित्यः किं वः क्रव्यादभाषितैः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 07-153-096

स्वैरं रुदन्तो विश्रब्धाश्चिरं स्नेहेन पश्यत
(दारुणेऽस्मिन् वनोद्देशे भयं वो न भरिष्यति
अयं सौम्यो वनोद्देशः पितॄणां निधनाकरः
) स्थीयतां यावदादित्यः किं च क्रव्यादभाषितैः

M. N. Dutt: Without any fear, bewailing as you please, continue to look at this child with loving eyes. Though this forest is dreadful, no danger will overtake you. In sooth, this wilderness is quiet and peaceful. It is here that the Pitris by thousands departed from the world. Wait as long as the sun shines. Of what avail are this vulture's words to you?

BORI CE: 12-149-101

यदि गृध्रस्य वाक्यानि तीव्राणि रभसानि च
गृह्णीत मोहितात्मानः सुतो वो न भविष्यति

MN DUTT: 07-153-097

M. N. Dutt: If, being stupefied, you follow the cruel and harsh words of the vulture, then your child will never regain life.

BORI CE: 12-149-102

भीष्म उवाच
गृध्रोऽनस्तमिते त्वाह गतेऽस्तमिति जम्बुकः
मृतस्य तं परिजनमूचतुस्तौ क्षुधान्वितौ

MN DUTT: 07-153-098

भीष्म उवाच गृध्रोऽस्तमित्याह गतो गतो नेति च जम्बुकः
मृतस्य तं परिजनमूचतुस्तौ क्षुधान्वितौ

M. N. Dutt: Bhishma said The vulture then said to those men, that the sun had set. The jackal said that it was not so. Both the vulture and the jackal fell hungry and thus addressed thc kinsmen of the dead child.

BORI CE: 12-149-103

स्वकार्यदक्षिणौ राजन्गृध्रो जम्बुक एव च
क्षुत्पिपासापरिश्रान्तौ शास्त्रमालम्ब्य जल्पतः

MN DUTT: 07-153-099

स्वकार्यबद्धकक्षौ तौ राजन् गृध्रोऽथ जम्बुकः
क्षुत्पिपासापरिश्रान्तौ शास्त्रमालम्ब्य जल्पतः

M. N. Dutt: Both of them were deterinined upon accomplishing their respective purposes. Exhausted with hunger and thirst, they thus quarrelled, taking advantage of the scriptures.

BORI CE: 12-149-104

तयोर्विज्ञानविदुषोर्द्वयोर्जम्बुकपत्रिणोः
वाक्यैरमृतकल्पैर्हि प्रातिष्ठन्त व्रजन्ति च

MN DUTT: 07-153-100

तयोविज्ञानविदुषोईयोर्मुगपतत्रिणोः
वाक्यैरमृतकल्पैस्तैः प्रतिष्ठन्ति व्रजन्ति च

M. N. Dutt: Moved by these words, sweet as ambrosia, of those two creatures, viz., the bird and the beast, both of whom had wisdom and knowledge, the kinsmen at one time desired to go away and at another to remain there.

BORI CE: 12-149-105

शोकदैन्यसमाविष्टा रुदन्तस्तस्थिरे तदा
स्वकार्यकुशलाभ्यां ते संभ्राम्यन्ते ह नैपुणात्

MN DUTT: 07-153-101

शोकदैन्यसमाविष्टा रुदन्तस्तस्थिरे तदा
स्वकार्यकुशलाभ्यां ते सम्भ्राम्यन्ते ह नैपुणात्

M. N. Dutt: At last, actuated by sorrow and depression, they waited there, bewailing piteously. They did not know that the beast and the bird, very clever in achieving their ends, had only stupefied them (by their words).

BORI CE: 12-149-106

तथा तयोर्विवदतोर्विज्ञानविदुषोर्द्वयोः
बान्धवानां स्थितानां च उपातिष्ठत शंकरः

MN DUTT: 07-153-102

तथा तयोर्विवदतोर्विज्ञानविदुषोईयोः
बान्धवानां स्थितानां चाप्युपातिष्ठत शङ्करः

M. N. Dutt: While both the bird and the beast were thus disputing and while the kinsmen of the dead child sat listening to them, the great god Shankara, urged by his divine consort (Uma), arrived there with eyes bathed in tears of mercy.

BORI CE: 12-149-107

ततस्तानाह मनुजान्वरदोऽस्मीति शूलभृत्
ते प्रत्यूचुरिदं वाक्यं दुःखिताः प्रणताः स्थिताः

BORI CE: 12-149-108

एकपुत्रविहीनानां सर्वेषां जीवितार्थिनाम्
पुत्रस्य नो जीवदानाज्जीवितं दातुमर्हसि

MN DUTT: 07-153-103

देव्या प्रणोदितो देवः कारुण्यार्दीकृतेक्षणः
ततस्तानाह मनुजान वरदोऽस्मीति शङ्करः
ते प्रत्यूचुरिदं वाक्यं दुःखिताः प्रणताः स्थिताः
एकपुत्रविहीनानां सर्वेषां जीवितार्थिनाम्
पुत्रस्य नो जीवदानाज्जीवितं दातुमर्हसि

M. N. Dutt: Addressing the kinsmen of the dead child, the god said,-I am Shankara the granter of boons!-With hearts laden with grief, those men laid themselves low before the great god and said to him in reply,-Bereft of this our only child, all of us are on the brink of death. Be you pleased to grant us life by granting life to this our son.

BORI CE: 12-149-109

एवमुक्तः स भगवान्वारिपूर्णेन पाणिना
जीवं तस्मै कुमाराय प्रादाद्वर्षशताय वै

MN DUTT: 07-153-104

एवमुक्तः स भगवान् वारिपूर्णेन चक्षुषा
जीवितं स्म कुमाराय प्रादाद् वर्षशतानि वै

M. N. Dutt: Thus begged, the illustrious god, taking up some water in his hands, granted to that dead child life extending for a hundred years.

BORI CE: 12-149-110

तथा गोमायुगृध्राभ्यामददत्क्षुद्विनाशनम्
वरं पिनाकी भगवान्सर्वभूतहिते रतः

MN DUTT: 07-153-105

तथा गोमायुगृध्राभ्यां प्राददत् क्षुद्विनाशनम्
वरं पिनाकी भगवान् सर्वभूतहिते रतः

M. N. Dutt: Ever engaged in the behoof of all creatures, the illustrious holder of Pinaka granted a boon to both the jackal and the vulture for which their hunger was appeased.

BORI CE: 12-149-111

ततः प्रणम्य तं देवं श्रेयोहर्षसमन्विताः
कृतकृत्याः सुखं हृष्टाः प्रातिष्ठन्त तदा विभो

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-149-112

अनिर्वेदेन दीर्घेण निश्चयेन ध्रुवेण च
देवदेवप्रसादाच्च क्षिप्रं फलमवाप्यते

MN DUTT: 07-153-106

कृतकृत्याः सुखं हृष्टाः प्रातिष्ठन्त तदा विभो
अनिर्वेदेन दीर्पण निश्चयेन ध्रुवेण च
देवदेवप्रसादाच्च क्षिप्रं फलमवाप्यते
ततः प्रणम्य ते देवं प्रायो हर्षसमन्विताः

M. N. Dutt: Filled with joy and having gained great prosperity, the men bowed to the god. Gaining success, they then, O king, left that spot in great glee. Through continued hopefulness and firm determination and the grace of the great god, the fruits of one's acts are gained forthwith.

BORI CE: 12-149-113

पश्य देवस्य संयोगं बान्धवानां च निश्चयम्
कृपणानां हि रुदतां कृतमश्रुप्रमार्जनम्

MN DUTT: 07-153-107

पश्य दैवस्य संयोगं बान्धवानां च निश्चयम्
कृपणानां तु रुदतां कृतमश्रुप्रमार्जनम्

M. N. Dutt: Mark the combination of circumstances and the determination of those kinsmen. While crying with heavy hearts, their tears were wiped and dried up.

BORI CE: 12-149-114

पश्य चाल्पेन कालेन निश्चयान्वेषणेन च
प्रसादं शंकरात्प्राप्य दुःखिताः सुखमाप्नुवन्

MN DUTT: 07-153-108

पश्य चाल्पेन कालेन निश्चयान्वेषणेन च
प्रसादं शङ्करात् प्राप्य दुःखिताः सुखमाप्नुवन्

M. N. Dutt: See, how within only a short time, through their firmness of resolution, they gained the grace of Shankara, and their sorrows removed, they were made happy.

BORI CE: 12-149-115

ते विस्मिताः प्रहृष्टाश्च पुत्रसंजीवनात्पुनः
बभूवुर्भरतश्रेष्ठ प्रसादाच्छंकरस्य वै

MN DUTT: 07-153-109

ते विस्मिताः प्रहृष्टाश्च पुत्रसंजीवनात् पुनः
बभूवुर्भरतश्रेष्ठ प्रसादाच्छङ्करस्य वै

M. N. Dutt: Indeed, through Shankara's favour, O chief of the Bharatas, those sorrowing kinsmen were filled with wonder and joy at the restoration of their child to life.

BORI CE: 12-149-116

ततस्ते त्वरिता राजञ्श्रुत्वा शोकमघोद्भवम्
विविशुः पुत्रमादाय नगरं हृष्टमानसाः
एषा बुद्धिः समस्तानां चातुर्वर्ण्ये निदर्शिता

MN DUTT: 07-153-110

ततस्ते त्वरिता राजंस्त्यक्त्वा शोकं शिशूद्भवम्
विविशुः पुत्रमादाय नगरं हृष्टमानसाः
एषा बुद्धिः समस्तानां चातुर्वण्र्ये निदर्शिता

M. N. Dutt: Then, O king, shaking off that grief caused by their child, those Brahmanas, filled with joy, quickly returned to their town; taking the restored child with them. Such a conduct has been laid down for all the four castes.

BORI CE: 12-149-117

धर्मार्थमोक्षसंयुक्तमितिहासमिमं शुभम्
श्रुत्वा मनुष्यः सततमिह प्रेत्य च मोदते

MN DUTT: 07-153-111

धर्मार्थमोक्षसंयुक्तमितिहासमिमं शुभम्
श्रुत्वा मनुष्यः सततमिहामुत्र च मोदते

M. N. Dutt: By frequently listening to this auspicious story fraught with virtue, profit, and emancipation, a man acquires happiness both in this world and the next.'

Corresponding verse not found in BORI CE

MN DUTT: 07-154-001

युधिष्ठिर उवाच बलिनः पत्यमित्रस्य नित्यमासन्नवर्तिनः
उपकारापकाराभ्यां समर्थस्योद्यतस्य च
मोहाद् विकत्थनामात्रैरसारोऽल्पबलो लघुः
वाग्भिरप्रतिरूपाभिरभिद्रुह्य पितामह
आत्मनो बलमास्थाय कथं वर्तेत मानवः
आगच्छतोऽतिक्रुद्धस्य तस्योद्धरणरकाम्यया

M. N. Dutt: Yudhishthira said If a weak, worthless and light-hearted person, O grandfather, does from folly excite, by improper and boastful words, a powerful enemy always living near him, capable of doing good and chastising and always ready for action, how should the former, relying on his own strength, act when the later proceeds against him in anger for extirpating him?

Home | About | Back to Book 12 Contents | ← Chapter 148 | Chapter 150 →