Mahabharata - Book 12

Please click the [↭] button located at the bottom-right of your screen to toggle similarity map.

Book 12 – Chapter 218

BORI CE: 12-218-001

भीष्म उवाच
शतक्रतुरथापश्यद्बलेर्दीप्तां महात्मनः
स्वरूपिणीं शरीराद्धि तदा निष्क्रामतीं श्रियम्

MN DUTT: 08-052-001

भीष्म उवाच शतक्रतुरथापश्यद् बलेर्दीप्तां महात्मनः
स्वरूपिणी शरीराद्धि निष्कामन्तीं तदा श्रियम्

M. N. Dutt: Bhishma said “After this, the god of a hundred sacrifices saw the goddess of Prosperity, in her own embodied, but shining, form, issue out of the body of the great Vali.

BORI CE: 12-218-002

तां दीप्तां प्रभया दृष्ट्वा भगवान्पाकशासनः
विस्मयोत्फुल्लनयनो बलिं पप्रच्छ वासवः

MN DUTT: 08-052-002

तां दृष्ट्वा प्रभया दीप्तां भगवान् पाकशासनः
विस्मयोत्फुल्लनयनो बलिं पप्रच्छ वासवः

M. N. Dutt: Beholding the goddess blazing with radiance, the illustrious chastiser of Paka, addressed Vali thus with eyes expanded in wonder.

BORI CE: 12-218-003

बले केयमपक्रान्ता रोचमाना शिखण्डिनी
त्वत्तः स्थिता सकेयूरा दीप्यमाना स्वतेजसा

MN DUTT: 08-052-003

शक्र उवाच बले केयमपक्रान्ता रोचमाना शिखण्डिनी
त्वत्त: स्थिता सकेयूरा दीप्यमाना स्वतेजसा

M. N. Dutt: Shakra said 'O Vali, who is this one, thus shining effulgently, thus adorned with a crown, thus adorned with golden bracelets on her upper arms, and thus emitting a halo on all sides on account of her energy that is issuing out of your body.'

BORI CE: 12-218-004

बलिरुवाच
न हीमामासुरीं वेद्मि न दैवीं न च मानुषीम्
त्वमेवैनां पृच्छ मा वा यथेष्टं कुरु वासव

MN DUTT: 08-052-004

बलिरुवाच न हीमामासुरी वेदि न दैवीं च न मानुषीम्
त्वमेनां पृच्छ वा मा वा यथेष्टं कुरु वासव

M. N. Dutt: Vali said I do not know whether she is an Asura woman or a celestial one, or a human one. You may or may not ask her yourself. Do what pleases you."

BORI CE: 12-218-005

शक्र उवाच
का त्वं बलेरपक्रान्ता रोचमाना शिखण्डिनी
अजानतो ममाचक्ष्व नामधेयं शुचिस्मिते

MN DUTT: 08-052-005

शक्र उवाच का त्वं बलेरपक्रान्ता रोचमाना शिखण्डिनी
अजानतो ममाचक्ष्व नामधेयं शुचिस्मिते

M. N. Dutt: Shakra said 'O You of sweet smiles, who are you who are so effulgent and adorned with plumes that thus issue from the body of Vali! I do not know you, kindly tell me your name.

BORI CE: 12-218-006

का त्वं तिष्ठसि मायेव दीप्यमाना स्वतेजसा
हित्वा दैत्येश्वरं सुभ्रु तन्ममाचक्ष्व तत्त्वतः

MN DUTT: 08-052-006

का त्वं तिष्ठसि मामेवं दीप्यमाना स्वतेजसा
हित्वा दैत्यवरं सुभ्र तन्ममाचक्ष्व पृच्छतः

M. N. Dutt: Who, indeed, are you that thus stand here as Maya herself, shining with your own splendour, after having left the lord of the Daityas? O, tell me this as I ask you.'

BORI CE: 12-218-007

श्रीरुवाच
न मा विरोचनो वेद न मा वैरोचनो बलिः
आहुर्मां दुःसहेत्येवं विधित्सेति च मां विदुः

MN DUTT: 08-052-007

श्रीरुवाच न मां विरोचनो वेद नायं वैरोचनो बलिः
आहुर्मी दुःसहेत्येवं विधिति च मां विदुः

M. N. Dutt: Virochana did not know, me, His son this Vali knows me not. The learned called me by the name of Dusshaha (born with difficulty). Some knew me by the name of Vidhitsa (desire for action).

BORI CE: 12-218-008

भूतिर्लक्ष्मीति मामाहुः श्रीरित्येवं च वासव
त्वं मां शक्र न जानीषे सर्वे देवा न मां विदुः

MN DUTT: 08-052-008

भूतिर्लक्ष्मीति मामाहुः श्रीरित्येवं च वासव
त्वं मां शक न जानीषे सर्वे देवा न मां विदुः

M. N. Dutt: I have other names also, O Vasava! They are Bhuti, Lakshmi, and Shree (prosperity). You know me not, O Shakra, nor does any one among the gods know me.'

BORI CE: 12-218-009

शक्र उवाच
किमिदं त्वं मम कृते उताहो बलिनः कृते
दुःसहे विजहास्येनं चिरसंवासिनी सती

MN DUTT: 08-052-009

शक्र उवाच किमिदं त्वं मम कृते उताहो बलिनः कृते
दुःसहे विजहास्येनं चिरसंवासिनी सती

M. N. Dutt: Shakra said-'O lady who is difficult of being borne, why do you leave Vali now after having lived in him for a long time? It is owing to any act of mine or is it owing to any act of Vali's.'

BORI CE: 12-218-010

श्रीरुवाच
न धाता न विधाता मां विदधाति कथंचन
कालस्तु शक्र पर्यायान्मैनं शक्रावमन्यथाः

MN DUTT: 08-052-010

श्रीरुवाच नो धाता न विधाता मां विदधाति कथंचन
कालस्तु शक्र पर्यागा-मैनं शक्रावमन्यथाः

M. N. Dutt: Shree said 'Neither the Creator nor the Ordainer governs me. It is Time that takes me from one place to another. Do not, O Shakra, disrespect Vali.'

BORI CE: 12-218-011

शक्र उवाच
कथं त्वया बलिस्त्यक्तः किमर्थं वा शिखण्डिनि
कथं च मां न जह्यास्त्वं तन्मे ब्रूहि शुचिस्मिते

MN DUTT: 08-052-011

शक्र उवाच कथं त्वया बलिस्त्यक्तः किमर्थं वा शिखण्डिनि
कथं च मां न जह्यास्त्वं तन्मे ब्रूहि शुचिस्मिते

M. N. Dutt: Shakra said 'Why O goddess adorned with plumes, do you leave Vali? Why also do you approach me? Tell me this, O you of sweet smiles!

BORI CE: 12-218-012

श्रीरुवाच
सत्ये स्थितास्मि दाने च व्रते तपसि चैव हि
पराक्रमे च धर्मे च पराचीनस्ततो बलिः

MN DUTT: 08-052-012

श्रीरुवाच सत्ये स्थितास्मि दाने च व्रते तपसि चैव हि
पराक्रमे च धर्मे च पराचीनस्ततो बलिः

M. N. Dutt: Shree said 'I reside in truth, in gifts, in good vows, in penances in prowess, and in virtue! Vali has fallen off from all these.

BORI CE: 12-218-013

ब्रह्मण्योऽयं सदा भूत्वा सत्यवादी जितेन्द्रियः
अभ्यसूयद्ब्राह्मणान्वै उच्छिष्टश्चास्पृशद्घृतम्

MN DUTT: 08-052-013

ब्रह्मण्योऽयं पुरा भूत्वा सत्यवादी जितेन्द्रियः
अभ्यसूयद् ब्राह्मणानामुच्छिष्टश्चास्पृशद् घृतम्

M. N. Dutt: Formerly he was devoted to the Brahmanas. He was truthful and had mastered his passions. Latterly, however, he began to entertain feelings of animosity towards the Brahmanas and touched clarified butter with impure hands.

BORI CE: 12-218-014

यज्ञशीलः पुरा भूत्वा मामेव यजतेत्ययम्
प्रोवाच लोकान्मूढात्मा कालेनोपनिपीडितः

MN DUTT: 08-052-014

यज्ञशीलः सदा भूत्वा मामेव यजत स्वयम्
प्रोवाच लोकान् मूढात्मा कालेनोपनिपीडितः

M. N. Dutt: Formerly he was always used to perform sacrifices. At last, blinded by ignorance and possessed by Time he began to brag before all persons, saying that his adorations towards me were ceaseless.

BORI CE: 12-218-015

अपाकृता ततः शक्र त्वयि वत्स्यामि वासव
अप्रमत्तेन धार्यास्मि तपसा विक्रमेण च

MN DUTT: 08-052-015

अपाकृता ततः शक्र त्वयि वत्स्यामि वासवा अप्रमत्तेन धार्यास्मि तपसा विक्रमेण च

M. N. Dutt: Leaving him I shall henceforth, O Shakra, live in you! You should bear me vigilantly, and with penances and prowess.

BORI CE: 12-218-016

शक्र उवाच
अस्ति देवमनुष्येषु सर्वभूतेषु वा पुमान्
यस्त्वामेको विषहितुं शक्नुयात्कमलालये

MN DUTT: 08-052-016

शक्र उवाच नास्ति देवमनुष्येषु सर्वभूतेषु वा पुमान्
यस्त्वामेको विषहितुं शक्नुयात् कमलालये

M. N. Dutt: Shakra said O you who live in lotuses, there is not a single person among gods, men, and all creatures, that can bear you for ever!

BORI CE: 12-218-017

श्रीरुवाच
नैव देवो न गन्धर्वो नासुरो न च राक्षसः
यो मामेको विषहितुं शक्तः कश्चित्पुरंदर

MN DUTT: 08-052-017

श्रीरुवाच नैव देवो न गन्धर्वो नासुरो न च राक्षसः
यो मामेको विषहितुं शक्तः कश्चित् पुरंदर

M. N. Dutt: 'Truly, O Purandara, there is none among gods, Gandharvas, Asuras, or Rakshasas, who can bear me for ever!'

BORI CE: 12-218-018

शक्र उवाच
तिष्ठेथा मयि नित्यं त्वं यथा तद्ब्रूहि मे शुभे
तत्करिष्यामि ते वाक्यमृतं त्वं वक्तुमर्हसि

MN DUTT: 08-052-018

शक्र उवाच तिष्ठेथा मयि नित्यं त्वं यथा तद् ब्रूहि मे शुभे
तत् करिष्यामि ते वाक्यमृतं तद् वक्तुमर्हसि

M. N. Dutt: Shakra said O auspicious lady, tell me how I should behave so that you may live in me perpetually. I shall, forsooth, obey your commands. You should answer me truly.'

BORI CE: 12-218-019

श्रीरुवाच
स्थास्यामि नित्यं देवेन्द्र यथा त्वयि निबोध तत्
विधिना वेददृष्टेन चतुर्धा विभजस्व माम्

MN DUTT: 08-052-019

श्रीरुवाच स्थास्यामि नित्यं देवेन्द्र यथा त्वयि निबोध तत्
विधिना वेददृष्टेन चतुर्धा विभजस्व माम्

M. N. Dutt: Shree said four parts 'O King of the deities, I shall tell you as to how I may be entitled to live in you perpetually. Divide me into four according to the Vedic injunction.'

BORI CE: 12-218-020

शक्र उवाच
अहं वै त्वा निधास्यामि यथाशक्ति यथाबलम्
न तु मेऽतिक्रमः स्याद्वै सदा लक्ष्मि तवान्तिके

MN DUTT: 08-052-020

शक्र उवाच अहं वै त्वां निधास्यामि यथाशक्ति यथाबलम्
न त मेऽतिक्रमः स्याद् स्याद् वै सदा लक्ष्मि तवान्तिके

M. N. Dutt: Shakra said I shall give you habitations according to their strength and power in bearing you. As regards myself, I shall always take care, O Lakshmi, that I may not offend you in any way.

BORI CE: 12-218-021

भूमिरेव मनुष्येषु धारणी भूतभाविनी
सा ते पादं तितिक्षेत समर्था हीति मे मतिः

MN DUTT: 08-052-021

भूमिरेव मनुष्येषु धारिणी भूतभाविनी
सा ते पादं तितिक्षेत समर्था हीति मे मतिः

M. N. Dutt: Amongst men, the Earth, that mother of all things, bears them all. She shall bear a fourth part of yourself. I think she has the strength to do so.

BORI CE: 12-218-022

श्रीरुवाच
एष मे निहितः पादो योऽयं भूमौ प्रतिष्ठितः
द्वितीयं शक्र पादं मे तस्मात्सुनिहितं कुरु

MN DUTT: 08-052-022

श्रीरुवाच एष मे निहितः पादो योऽयं भूमौ प्रतिष्ठितः
द्वितीयं शक्र पादं मे तस्मात् सुनिहितं कुरु

M. N. Dutt: Shree said-Here, I give up a quarter of myself. Let it be placed on the Earth. Do you, next, make a proper distribution, O Shakra, for my second quarter.

BORI CE: 12-218-023

शक्र उवाच
आप एव मनुष्येषु द्रवन्त्यः परिचारिकाः
तास्ते पादं तितिक्षन्तामलमापस्तितिक्षितुम्

MN DUTT: 08-052-023

शक्र उवाच आप एव मनुष्येषु द्रवन्त्यः परिचारिणीः
तास्ते पादं तितिक्षन्तामलमापस्तितिक्षितुम्

M. N. Dutt: Shakra said 'The waters, among men, in their liquid form, do various services to men. Let the waters bear a fourth part of your person. They have the strength to bear a fourth part of you person. They have the strength to bear a portion of yours.'

BORI CE: 12-218-024

श्रीरुवाच
एष मे निहितः पादो योऽयमप्सु प्रतिष्ठितः
तृतीयं शक्र पादं मे तस्मात्सुनिहितं कुरु

MN DUTT: 08-052-024

श्रीरुवाच एष मे निहितः पादो योऽयमप्सु प्रतिष्ठितः
तृतीयं शक्र पादं मे तस्मात् सुनिहितं कुरु

M. N. Dutt: 'I give up another quarter of mind that is to be placed in the waters. Do you, next, O Shakra, assign a proper place for my third quarter.

BORI CE: 12-218-025

शक्र उवाच
यस्मिन्देवाश्च यज्ञाश्च यस्मिन्वेदाः प्रतिष्ठिताः
तृतीयं पादमग्निस्ते सुधृतं धारयिष्यति

MN DUTT: 08-052-025

शक्र उवाच यस्मिन् वेदाश्च यज्ञाश्च यस्मिन् देवा: प्रतिष्ठिताः
तृतीयं पादमग्निस्ते सुधृतं धारयिष्यति

M. N. Dutt: Shakra said 'The Vedas, the sacrifices, and the gods are all established in Fire. Fire will bear your third quarter, when it is placed therein.'

BORI CE: 12-218-026

श्रीरुवाच
एष मे निहितः पादो योऽयमग्नौ प्रतिष्ठितः
चतुर्थं शक्र पादं मे तस्मात्सुनिहितं कुरु

MN DUTT: 08-052-026

श्रीरुवाच एष मे निहितः पादो योऽयमग्नौ प्रतिष्ठितः
चतुर्थं शक्र पादं मे तस्मात् सुनिहितं कुरु

M. N. Dutt: Shree said 'Here I give up my third quarter which is to be placed in Fire. Do you, O Shakra, after this, ! assign a proper place for my last quarter!'

BORI CE: 12-218-027

शक्र उवाच
ये वै सन्तो मनुष्येषु ब्रह्मण्याः सत्यवादिनः
ते ते पादं तितिक्षन्तामलं सन्तस्तितिक्षितुम्

MN DUTT: 08-052-027

शक्र उवाच ये वै सन्तो मनुष्येषु ब्रह्मण्याः सत्यवादिनः
ते ते पादं तितिक्षन्तामलं सन्तस्तितिक्षितुम्

M. N. Dutt: Shakra said They who are good among men devoted to Brahmanas, and truthful in speech, may bear your fourth quarter. The good have the power to it.

BORI CE: 12-218-028

श्रीरुवाच
एष मे निहितः पादो योऽयं सत्सु प्रतिष्ठितः
एवं विनिहितां शक्र भूतेषु परिधत्स्व माम्

MN DUTT: 08-052-028

श्रीरुवाच एष मे निहितः पादो योऽयं सत्सु प्रतिष्ठितः
एवं हि निहिता शक्र भूतेषु परिधत्स्व माम्

M. N. Dutt: Shree said “Here, I give up my fourth quarter that is to be placed among the good. My portions thus given to different creatures, do you continue to protect me, O Shakra.'

BORI CE: 12-218-029

शक्र उवाच
भूतानामिह वै यस्त्वा मया विनिहितां सतीम्
उपहन्यात्स मे द्विष्यात्तथा शृण्वन्तु मे वचः

BORI CE: 12-218-030

भीष्म उवाच
ततस्त्यक्तः श्रिया राजा दैत्यानां बलिरब्रवीत्
यावत्पुरस्तात्प्रतपेत्तावद्वै दक्षिणां दिशम्

MN DUTT: 08-052-029

शक्र उवाच भूतानामिह यो वै त्वां मया विनिहितां सतीम्
उपहन्यात् स मे धृष्यस्तथा शृण्वन्तु मे वचः
ततस्त्यक्तः श्रिया राजा दैत्यानां बलिरब्रवीत्
यावत् पुरस्तात् प्रतपेत् तावद् वै दक्षिणां दिशम्
पश्चिमां तावदेवापि तथोदीची दिवाकरः

M. N. Dutt: Shakra said ‘Listen to my words. I have thus distributed you among different creatures. Those among creatures that will offend you shall be punished by me.-The king of the Daityas, viz., Vali, thus left by Shree, then said, at present the Sun shines equally in the east, west, north and south.

BORI CE: 12-218-031

पश्चिमां तावदेवापि तथोदीचीं दिवाकरः
तथा मध्यंदिने सूर्यो अस्तमेति यदा तदा
पुनर्देवासुरं युद्धं भावि जेतास्मि वस्तदा

MN DUTT: 08-052-030

तथा मध्यंदिने सूर्यो नास्तमेति यदा तदा
पुनर्देवासुरं युद्धं भावि जेतास्मि वस्तदा

M. N. Dutt: When, however, withdrawing himself from all quarters, the Sun will shine only upon the region of Brahman that is situate in the middle of Sumeru, then will again take place a great battle between the gods and the Asuras, and in that fight I shall certainly defeat all of you.

BORI CE: 12-218-032

सर्वाँल्लोकान्यदादित्य एकस्थस्तापयिष्यति
तदा देवासुरे युद्धे जेताहं त्वां शतक्रतो

MN DUTT: 08-052-031

सर्वलोकान् यदाऽऽदित्य एकस्थस्तापयिष्यति
तदा देवासुरे युद्धे जेताहं त्वां शतक्रतो

M. N. Dutt: When withdrawing himself from all quarters, the Sun will shine fixedly upon only the region of Brahman, then will again take place a great battle between the gods and the Asuras, and in the fight I shall certainly defeat all of you..

BORI CE: 12-218-033

शक्र उवाच
ब्रह्मणास्मि समादिष्टो न हन्तव्यो भवानिति
तेन तेऽहं बले वज्रं न विमुञ्चामि मूर्धनि

MN DUTT: 08-052-032

शक्र उवाच ब्रह्मणोऽस्मि समादिष्टो न हन्तव्यो भवानिति
तने तेऽहं बले वज्रं न विमुञ्चामि मूर्धनि

M. N. Dutt: Shakra said Brahman has commanded me, saying that I should never kill you. It is, therefore, O Vali, that I do not hurl my thunderbolt upon your head.

BORI CE: 12-218-034

यथेष्टं गच्छ दैत्येन्द्र स्वस्ति तेऽस्तु महासुर
आदित्यो नावतपिता कदाचिन्मध्यतः स्थितः

MN DUTT: 08-052-033

यथेष्टं गच्छ दैत्येन्द्र स्वस्ति तेऽसतु महासुर
आदित्यो नैव तपिता कदाचिन्मध्यत: स्थितः

M. N. Dutt: Go wherever you like, O king of the Daityas! O great Asuras, peace to you! No time will come when the sun will shine from only the meridian.

BORI CE: 12-218-035

स्थापितो ह्यस्य समयः पूर्वमेव स्वयंभुवा
अजस्रं परियात्येष सत्येनावतपन्प्रजाः

MN DUTT: 08-052-034

स्थापितो ह्यस्य समयः पूर्वमेव स्वयम्भुवा
अजस्रं परियात्येष सत्येनावतपन् प्रजाः

M. N. Dutt: The self-create has before this ordinated the laws which regulate the Sun's motions. Giving light and heat to all creatures, he shines continually.

BORI CE: 12-218-036

अयनं तस्य षण्मासा उत्तरं दक्षिणं तथा
येन संयाति लोकेषु शीतोष्णे विसृजन्रविः

MN DUTT: 08-052-035

अयनं तस्य षण्मासानुत्तरं दक्षिणं तथा
येन संयाति लोकेषु शीतोष्णे विसृजन् रविः

M. N. Dutt: For six months he travels in a northward course and then for the other six in a southward course. The Sun travels by these courses, creating winter and summer for all creatures.'

BORI CE: 12-218-037

भीष्म उवाच
एवमुक्तस्तु दैत्येन्द्रो बलिरिन्द्रेण भारत
जगाम दक्षिणामाशामुदीचीं तु पुरंदरः

MN DUTT: 08-052-036

भीष्म उवाच एवमुक्तस्तु दैत्येन्द्रो बलिरिन्द्रेण भारत
जगाम दक्षिणामाशामुदीची तु पुरंदरः

M. N. Dutt: Bhishma said Thus addressed by Indra, O Bharata, Vali the king of the Daityas proceeded towards the south. Purandara proceeded towards the north.

BORI CE: 12-218-038

इत्येतद्बलिना गीतमनहंकारसंज्ञितम्
वाक्यं श्रुत्वा सहस्राक्षः खमेवारुरुहे तदा

MN DUTT: 08-052-037

इत्येतद् बलिना गीतमनहंकारसंज्ञितम्
वाक्यं श्रुत्वा सहस्राक्षः खमेवारुरुहे तदा

M. N. Dutt: After having listened to the wrong of Vali which were marked by no pride, the thousandeyed Indra then ascended the skies.

Home | About | Back to Book 12 Contents | ← Chapter 217 | Chapter 219 →