Mahābhārata

BORI CE: 12-295-001

वसिष्ठ उवाच
सांख्यदर्शनमेतावदुक्तं ते नृपसत्तम
विद्याविद्ये त्विदानीं मे त्वं निबोधानुपूर्वशः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-002

अविद्यामाहुरव्यक्तं सर्गप्रलयधर्मि वै
सर्गप्रलयनिर्मुक्तं विद्यां वै पञ्चविंशकम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-003

परस्परमविद्यां वै तन्निबोधानुपूर्वशः
यथोक्तमृषिभिस्तात सांख्यस्यास्य निदर्शनम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-004

कर्मेन्द्रियाणां सर्वेषां विद्या बुद्धीन्द्रियं स्मृतम्
बुद्धीन्द्रियाणां च तथा विशेषा इति नः श्रुतम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-005

विशेषाणां मनस्तेषां विद्यामाहुर्मनीषिणः
मनसः पञ्चभूतानि विद्या इत्यभिचक्षते

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-006

अहंकारस्तु भूतानां पञ्चानां नात्र संशयः
अहंकारस्य च तथा बुद्धिर्विद्या नरेश्वर

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-007

बुद्धेः प्रकृतिरव्यक्तं तत्त्वानां परमेश्वरम्
विद्या ज्ञेया नरश्रेष्ठ विधिश्च परमः स्मृतः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-008

अव्यक्तस्य परं प्राहुर्विद्यां वै पञ्चविंशकम्
सर्वस्य सर्वमित्युक्तं ज्ञेयं ज्ञानस्य पार्थिव

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-009

ज्ञानमव्यक्तमित्युक्तं ज्ञेयं वै पञ्चविंशकम्
तथैव ज्ञानमव्यक्तं विज्ञाता पञ्चविंशकः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-010

विद्याविद्यार्थतत्त्वेन मयोक्तं ते विशेषतः
अक्षरं च क्षरं चैव यदुक्तं तन्निबोध मे

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-011

उभावेतौ क्षरावुक्तावुभावेतौ च नक्षरौ
कारणं तु प्रवक्ष्यामि यथा ख्यातौ तु तत्त्वतः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-012

अनादिनिधनावेतावुभावेवेश्वरौ मतौ
तत्त्वसंज्ञावुभावेतौ प्रोच्येते ज्ञानचिन्तकैः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-013

सर्गप्रलयधर्मित्वादव्यक्तं प्राहुरक्षरम्
तदेतद्गुणसर्गाय विकुर्वाणं पुनः पुनः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-014

गुणानां महदादीनामुत्पद्यति परस्परम्
अधिष्ठानात्क्षेत्रमाहुरेतत्तत्पञ्चविंशकम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-015

यदा तु गुणजालं तदव्यक्तात्मनि संक्षिपेत्
तदा सह गुणैस्तैस्तु पञ्चविंशो विलीयते

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-016

गुणा गुणेषु लीयन्ते तदैका प्रकृतिर्भवेत्
क्षेत्रज्ञोऽपि यदा तात तत्क्षेत्रे संप्रलीयते

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-017

तदाक्षरत्वं प्रकृतिर्गच्छते गुणसंज्ञिता
निर्गुणत्वं च वैदेह गुणेषु प्रतिवर्तनात्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-018

एवमेव च क्षेत्रज्ञः क्षेत्रज्ञानपरिक्षये
प्रकृत्या निर्गुणस्त्वेष इत्येवमनुशुश्रुम

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-019

क्षरो भवत्येष यदा तदा गुणवतीमथ
प्रकृतिं त्वभिजानाति निर्गुणत्वं तथात्मनः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-020

तदा विशुद्धो भवति प्रकृतेः परिवर्जनात्
अन्योऽहमन्येयमिति यदा बुध्यति बुद्धिमान्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-021

तदैषोऽन्यत्वतामेति न च मिश्रत्वमाव्रजेत्
प्रकृत्या चैव राजेन्द्र नमिश्रोऽन्यश्च दृश्यते

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-022

यदा तु गुणजालं तत्प्राकृतं विजुगुप्सते
पश्यते चापरं पश्यं तदा पश्यन्न संज्वरेत्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-023

किं मया कृतमेतावद्योऽहं कालमिमं जनम्
मत्स्यो जालं ह्यविज्ञानादनुवर्तितवांस्तथा

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-024

अहमेव हि संमोहादन्यमन्यं जनाज्जनम्
मत्स्यो यथोदकज्ञानादनुवर्तितवानिह

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-025

मत्स्योऽन्यत्वं यथाज्ञानादुदकान्नाभिमन्यते
आत्मानं तद्वदज्ञानादन्यत्वं चैव वेद्म्यहम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-026

ममास्तु धिगबुद्धस्य योऽहं मग्नमिमं पुनः
अनुवर्तितवान्मोहादन्यमन्यं जनाज्जनम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-027

अयमत्र भवेद्बन्धुरनेन सह मोक्षणम्
साम्यमेकत्वमायातो यादृशस्तादृशस्त्वहम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-028

तुल्यतामिह पश्यामि सदृशोऽहमनेन वै
अयं हि विमलो व्यक्तमहमीदृशकस्तथा

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-029

योऽहमज्ञानसंमोहादज्ञया संप्रवृत्तवान्
ससङ्गयाहं निःसङ्गः स्थितः कालमिमं त्वहम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-030

अनयाहं वशीभूतः कालमेतं न बुद्धवान्
उच्चमध्यमनीचानां तामहं कथमावसे

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-031

समानयानया चेह सहवासमहं कथम्
गच्छाम्यबुद्धभावत्वादेषेदानीं स्थिरो भवे

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-032

सहवासं न यास्यामि कालमेतद्धि वञ्चनात्
वञ्चितोऽस्म्यनया यद्धि निर्विकारो विकारया

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-033

न चायमपराधोऽस्या अपराधो ह्ययं मम
योऽहमत्राभवं सक्तः पराङ्मुखमुपस्थितः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-034

ततोऽस्मि बहुरूपासु स्थितो मूर्तिष्वमूर्तिमान्
अमूर्तश्चापि मूर्तात्मा ममत्वेन प्रधर्षितः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-035

प्रकृतेरनयत्वेन तासु तास्विह योनिषु
निर्ममस्य ममत्वेन किं कृतं तासु तासु च
योनीषु वर्तमानेन नष्टसंज्ञेन चेतसा

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-036

न ममात्रानया कार्यमहंकारकृतात्मया
आत्मानं बहुधा कृत्वा येयं भूयो युनक्ति माम्
इदानीमेष बुद्धोऽस्मि निर्ममो निरहंकृतः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-037

ममत्वमनया नित्यमहंकारकृतात्मकम्
अपेत्याहमिमां हित्वा संश्रयिष्ये निरामयम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-038

अनेन साम्यं यास्यामि नानयाहमचेतसा
क्षमं मम सहानेन नैकत्वमनया सह
एवं परमसंबोधात्पञ्चविंशोऽनुबुद्धवान्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-039

अक्षरत्वं नियच्छेत त्यक्त्वा क्षरमनामयम्
अव्यक्तं व्यक्तधर्माणं सगुणं निर्गुणं तथा
निर्गुणं प्रथमं दृष्ट्वा तादृग्भवति मैथिल

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-040

अक्षरक्षरयोरेतदुक्तं तव निदर्शनम्
मयेह ज्ञानसंपन्नं यथाश्रुतिनिदर्शनात्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-041

निःसंदिग्धं च सूक्ष्मं च विबुद्धं विमलं तथा
प्रवक्ष्यामि तु ते भूयस्तन्निबोध यथाश्रुतम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-042

सांख्ययोगौ मया प्रोक्तौ शास्त्रद्वयनिदर्शनात्
यदेव शास्त्रं सांख्योक्तं योगदर्शनमेव तत्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-043

प्रबोधनकरं ज्ञानं सांख्यानामवनीपते
विस्पष्टं प्रोच्यते तत्र शिष्याणां हितकाम्यया

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-044

बृहच्चैव हि तच्छास्त्रमित्याहुः कुशला जनाः
अस्मिंश्च शास्त्रे योगानां पुनर्दधि पुनः शरः

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-045

पञ्चविंशात्परं तत्त्वं न पश्यति नराधिप
सांख्यानां तु परं तत्र यथावदनुवर्णितम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.

BORI CE: 12-295-046

बुद्धमप्रतिबुद्धं च बुध्यमानं च तत्त्वतः
बुध्यमानं च बुद्धं च प्राहुर्योगनिदर्शनम्

Corresponding verse not found in M. N. Dutt's version.